پنجره‌ای تازه رو به دنیای آقای کارگردان/ مروری بر نمایشگاه عکس «غزل غزل‌های کیمیایی»

سینماسینما، امیرعلی نصیری* 

نمایشگاه عکس «غزل غزل‌های کیمیایی» از ۲۸ آبان تا ۳ آذر در گالری گلستان برگزار شد و در آن شاهد عکس‌های امیر نادری، جعفر اکبری، کیومرث درم‌بخش، فرهاد فرهادی و اسفندیار منفردزاده از فیلم‌های رضا موتوی، داش آکل، بلوچ، ‌خاک، غزل و سفر سنگ (همگی تولید پیش از انقلاب اسلامی) بودیم. عکس‌ها از صحنه، پشت صحنه و پوستر فیلم‌ها تشکیل شده است.

در این نوشته تلاش کرده‌ام مرور اجمالی بر نمایشگاه داشته باشم و توضیح دهم چرا برخی از عکس‌ها بیش از بقیه نظرم را جلب کردند. 

1. بلوچ (۱۳۵۱)

عکس‌های این فیلم‌ ـ که نسبت به بقیه فیلم‌ها کمتر است ـ با بیشترین عمق میدان و اکثریت قریب به اتفاق‌ آنها از فاصله نزدیک گرفته شده‌اند.

1. داش آکل (۱۳۵۰)

فلو شدن بیشتر عکس‌های این فیلم می‌تواند به خاطر تجهیزات قدیمی، فقدان اتوفوکوس یا سرعت شاتر پایین باشد.

یکی از عکس‌های خوب این فیلم شماره ۱۷ است؛ پیرمرد قاری در نقطه طلایی قاب قرار دارد و فوکوس دوربین روی اوست. در پس‌زمینه زنانی با روبنده ایستاده و نشسته قرار دارند. میزانسن به تماشاچی می‌گوید که شاهد مراسم تدفین کسی هستیم. اگر قاب کمی باز‌تر بود تا قاری را کامل می‌دیدیم، عکس بهتری داشتیم.

1. خاک (۱۳۵۲)

شماره ۲۸ عکس مورد علاقه من از این مجموعه است؛ از زانو به بالا (knee shot)‌ مشابه فیلم‌های وسترن گرفته شده. فرامرز قریبیان در سمت راست فریم (نیمه قدرتمند قاب) و فوکوس روی اوست و بازیگر زن در نیمه ضعیف‌تر قاب دستش در حال حرکت است که فلو شده. در عین اینکه صلابت و استواری قریبیان را نشان می‌دهد، اکشن خوبی هم دارد. ضمناً مطابق با قانون نانوشته‌ای و برخلاف سایر عکس‌های فیلم، به‌صورت عمودی ثبت شده است.

1. رضا موتوری (۱۳۴۹)

عکس شماره ۳۲ (سمت راست) کمپوزیسون مثلثی دارد؛ یک شاخه گیاه در جلو و درختان در پس زمینه، عمق میدان خوبی بخشیده‌اند. عکس شماره ۳۳ (سمت چپ) نیز به لحاظ اینکه کنجاوی‌برانگیز است، جالب شده؛ مردی (ظاهراً رنگین‌پوست)‌ از داخل استخری خالی از آب، به مردی با حوله سفیدرنگ می‌نگرد. تضاد در رنگ و ارتفاع به‌خوبی نشان داده شده است.

1. غزل (۱۳۵۵)

این مجموعه کیفیت پایین‌تری دارد. گویی که همگی اُوراکسپوز (نوردهی بیش از حد) شده‌اند؛ احتمالاً نگاتیوها صدمه دیده‌اند یا نسخه چاپی مناسبی برای اسکن وجود نداشته است. چند عکس رنگی هم در این مجموعه وجود دارد.

عکس ۴۹ قاب‌بندی خوبی دارد؛ دریاچه، خشکی، جنگل و آسمان در کنار هم به چشم می‌خورند. عکس (شبیه به قواعد سینمای کلاسیک) با زاویه‌ای حدود ۳۰ درجه نسبت به جاده گرفته شده است. نفر سمت راست دست‌های خود را باز کرده و دارد نکته‌ای را به دو نفر دیگر متذکر می‌شود.

عکس ۶۲ از زنده‌یاد نعمت حقیقی اگر با صرف حوصله بیشتر و تنظیم نور خارجی تابیده شده بر سوژه گرفته می‌شد، مثل عکس عزیز ساعتی از علی نصیریان در پشت صحنه کمال‌الملک، ماندگار می‌شد.

1. سفر سنگ (۱۳۵۶)

عکس شماره ۷۹ تصور خوبی از محل فیلمبرداری (لوکیشن) و حال و هوای فیلم به ما می‌دهد؛ روستاییان چوب به دست در پیش‌زمینه، تعدای از آنها بر روی پشت‌بام در میانه و روستا در پس زمینه و خارج از فوکوس. اگر (در صورت امکان) کمی آسمان هم در این عکس می‌دیدم، آن را بیشتر می‌پسندیدم (مشابه عکس شماره ۱۰۶).

عکس ۸۵ با کمی جابجا کردن دوربین به سمت چپ و قرار گرفتن گنبد در وسط و تشکیل یک ترکیب مثلثی زیباتر می‌شد.

عکس شماره ۸۹ با کمی بازتر گرفتن قاب و نبودن پای بازیگر مرد در آن می‌توانست تبدیل به عکس محبوب من در این نمایشگاه شود. زنی شیون می‌کند و زن دیگری سر خود را با دست گرفته. آنها به رخدادی خارج از قاب واکنش نشان داده‌اند.

تعداد زیادی عکس از نمای نزدیک در این مجموعه به چشم می‌خورد؛ البته بعید می‌دانم مربوط به تست گریم باشد.

* منتقد سینما و دارای گواهینامه عکاسی فیلم

توضیح: شماره‌های ذکر شده در این یادداشت برای عکس‌ها، برمبنای شماره عکس‌ها در سایت گالری گلستان است.