دهه ۶۰، دوران صدرنشینی شگفت ‏انگیزها در گیشه

بانی فیلم-گروه سینمای ایران: مطلب حاضر مروری است بر پرفروش ترین فیلم های سینمای ایران در هر سال از زمان پیروزی انقلاب تا امروز. فیلم هایی که به دلایل متفاوت توانستند صدرنشین جدول فروش در سال نمایش شان باشند.

سال ۶۴، عقابها

«عقابها» فیلم خاطره انگیز ساموئل خاچیکیان صرف نظر از کاستی هایش که بخشهایی از آن مربوط به بضاعت تکنولوژی در آن زمان و بخشی دیگر سقف توانایی های سازندگانش بود، سال ۶۴ توانست عنوان پرفروش ترین فیلم را تصاحب کند. فیلم دومین ساخته کارگردانش پس از فیلم «انفجار» (۱۳۵۹) در دوران انقلاب بود و با وجود استقبال بالای مردم، نتوانست در جشنواره ها از جمله فجر افتخاری به دست آورد. صحنه های تعقیب و گریز هوایی و تصویر پر شوری که از رشادت های خلبانان ایرانی نشان داده بود و ریتم تند فیلم، آن هم در شرایطی که مردم زیر فشار جنگ تحمیلی بودند، برای سینماروها جذاب بود.

سعید راد درباره بازی در این فیلم در گفت و گویی با ایسنا گفته بود: ««عقاب‌ها» خارج از کلیشه‌های معمول فیلم‌های ابتدای دهه شصت بود. فیلم شعاری نبود و تماشاگر با قهرمان‌های کار راحت بودند چرا که آن‌ها از توده مردم بودند و با آن‌ها حس همذات پنداری داشتند. به طوری که وقتی شخصیتی که رضا رویگری نقش آن را بازی می‌کرد، شهید شد خود من در سینما بغض کردم و یا وقتی آن دو نفر به مرز می‌رسیدند حس غرور به مخاطب منتقل می‌شد. مجموع این چیزها فیلم را موفق کرد. ساموئل خاچکیان را دیده بودم و او را به عنوان یک کارگردان مطرح و شناخته شده‌ای می‌شناختم. وقتی علی مزینانی تهیه‌کننده کار این نقش را پیشنهاد کرد ابتدا وقتی دیدم کار با محوریت خلبانان است جا خوردم، اما بلافاصله فهمیدم قرار است یک کار تکنیکال ساخته شود و همان آن فیلم را خوش ساخت کرد و معتقدم شانس من بوده که در این نقش بازی کنم. محل فیلمبرداری ما در طالقان و پایگاه یکم شکاری در پشت فرودگاه مهرآباد بود و در همان زمان هم کار بسیار پرهزینه بود و تقریبا در روز به ۲۰۰ نفر سرویس داده می‌شد».

سال ۶۵، بایکوت

محسن مخملباف «بایکوت» را در سال ۶۴ به عنوان نخستین ساخته خود جلوی دوربین برد. زمانی که هنوز به عنوان یک فیلمساز موفق و حتی گیشه پسند شناخته نمی شد و سینما برای او صرفاً ابزاری برای انتقال ایدئولوژی هایش محسوب می شد. فیلم البته نتوانست نامزدی یا جایزه ای را به خود اختصاص دهد، ولی خوب بلیت فروخت. صحنه های تعقیب و گریز جذاب و خوش ریتم و اتومبیل هایی که در خیابانهای تهران به شیوه «ارتباط فرانسوی» (ویلیام فرید کین) در پی یکدیگر می تاختند، چنان برای سینماروها دیدنی بود که منجر به پرفروش شدن آن در سال ۶۵ شد! جالب است بدانید مخملباف نویسنده دومین فیلم پرفروش در سال ۶۵ نیز بود؛ «زنگها» ساخته محمدرضا هنرمند که دیدگاهی بدیع و هول انگیز به مرگ داشت و از دل سینمای قصه پرداز بر می آمد. داستان «بایکوت» که مجید مجیدی نقش اول آنرا بازی می کرد، درباره جوانی مارکسیست از مبارزان علیه رژیم پهلوی بود. حوزه هنری فیلم را تهیه و اکران خوبی هم برایش تدارک دید. «بایکوت» در میان خیل انبوه فیلم هایی با مضمون جنگی و ضد مواد مخدر،‌ رجوعی به مبارزات انقلابی مردم در اواخر دهه ۵۰ داشت و این ریسک با توجه به جذابیت های آن گرفت.

کارگردان پس از سه فیلم اولش «توبه نصوح»، «دو چشم بی سو» و «استعاذه» که کمتر سینمایی و بیشتر معنی گرا بودند، در «بایکوت» در عین حفظ این دغدغه خود، به مؤلفه های تماشاگر پسند هم روی خوش نشان داد.

بد نیست بدانید «خط پایان» (محمد علی طالبی) و «گمشده» (مهدی صباغ زاده) به ترتیب سومین و  چهارمین فیلم های پر فروش در آن سال بودند.

 

سال ۶۶، اجاره نشین ها

یکی از معدود بهترین کمدی های تاریخ سینمای ایران را هنوز و پس از گذشت چندین سال، «اجاره نشین ها»ی مهرجویی می دانند. در شرایطی که تا قبل از آن زمان کمتر در سینمای ایران دیده می شد فیلمی کمدی عنوان پرفروش ترین اثر سال را به خود اختصاص دهد، مهرجویی این تابو را دست کم در دهه ۶۰ شکست. (البته ناگفته نماند پیش از انقلاب فیلم های «آسمون جل» ساخته نصرت ا… وحدت در سال ۳۸، «صمد و قالیچه حضرت سلیمان» و «صمد به مدرسه می رود» به ترتیب در سالهای ۵۰ و ۵۲ به کارگردانی پرویز صیاد پیش از انقلاب پرفروش ترین فیلم های کمدی در سال نمایش خود بودند). مهرجویی با هجو منطقی و دراماتیزه رفتارهای شهری رو به مدنیت و در حال توسعه که همچنان با زخم جنگ هم درگیر است و شخصیت پردازی استادانه تک تک آدمها در بستر یک فیلم ۱۳۰ دقیقه ای توانست یک کمدی تمام عیار خلق کند که نمونه آن شاید در کارنامه خودش هم دیده نشد. فیلم ۱۸ میلیون تومان فروخت و حدود ۳۰۰ هزار نفر تماشاگر داشت. در عین حال منتقدان هم با آغوش باز به استقبال فیلم رفتند. فیلم در جشنواره پنجم فجر در ۱۱ رشته کاندیدا شد که در نهایت سه جایزه گرفت. چینش مبتکرانه بازیگران فیلم هم که اغلب تصویری تازه از نقش خود ارائه دادند و در راستای طنز نیشدار مدنظر فیلمساز بازی کردند، در ایجاد این موفقیت بی تأثیر نبود. مهرجویی که پیشتر با «گاو»، «آقای هالو»، «پستچی» و «دایره مینا» نگاه تند و تیزی به آسیب های اجتماعی و مناسبات جامعه ایران داشت، این بار با چاشنی طنز به قضیه پرداخته بود. «اجاره نشینها» در بخش جلوه های ویژه میدانی هم در زمان خود پیشرو بود و نشانه ای از تصنع و نابلدی در اجرای به چشم نمی خورد. این آخرین باری بود که مهرجویی فیلمی می ساخت که در صدر جدول پرفروش ترین ها تکیه می زند.

مهرجویی درباره «اجاره نشین‌ها» گفته: «این فیلم کمدی صرف نبود بلکه طنزی است که در آن تراژدی وجود دارد.» در زمان نمایش فیلم نیز منتقد لس آنجلس تایمز طی یادداشتی درباره آن نوشت:«اجاره نشینها اثر داریوش مهرجویی نسیم تازه ایست که از همه جای ایران می وزد .طنز اجتماعی چیزی نیست که در حال حاضر بشود در ایران انتظار داشت و این امر باعث شده که فیلم بیشتر لذت بخش باشد. گفته می شود طنز این فیلم آن را مردم پسندترین فیلم تاریخ سینمای ایران ساخته است و هیچ فیلم دیگری نتوانسته تا این اندازه -از این نظر -عالمگیر شود .درحاشیه شهر تهران، در منطقه ای شبیه بیابان، در میانه ناکجا آباد، یک خانه آپارتمانی فکستنی است که مفهوم جدیدی از بنای بد ساخت را القا می کند. چیزی نمانده سقف ها فرو بریزد ولوله ها بترکد. با این همه عباس با بازی عزت الله انتظامی مباشر شکم گنده میانسال، بنابه دلایلی، نه فقط خودش ساختمان را تعمیر نمی کند بلکه به مستاجرها هم اجازه انجام چنین کاری نمی دهد…..با این همه در میانه جنجالهای تقریبا پایان ناپذیر ،در می یابیم که مهر جویی برای تمام این مردمی که به صحنه کشانده، دلسوزی می کند ،بی آنکه در موردشان به داوری بنشیند. اینکه مستاجرها برحق اند و عباس بر حق نیست مانع از آن نمی شود که مهر جویی نقاط ضعفی را که در طبیعت هر کسی هست، نشان دهد و فراسوی آن، از سرشت انسانی هر کس تجلیل کند».

سال ۶۷، کانی مانگا

«کانی مانگا» دومین فیلم پرونده خلوت فیلمسازی مرحوم سیف ا… داد، در سال نمایش خود ۱۱ میلیون تومان فروخت که برای یک فیلم جنگی رقم چشمگیری بود. گفته می شد با توجه به استقبال مردم از فیلم «عقابها» در اکران سه سال پیش از آن و تشابه مضمونی هر دو فیلم درباره افتخار آفرینی خلبانان ایرانی در جنگ تحمیلی، «کانی مانگا» توانست فروش بالایی را تجربه کند. فرامرز قریبیان ستاره سینمای آن سالها اینجا در کنار رضا رویگری، علی ثابت و عبدالرضا اکبری نقشهای اصلی را داشتند. فیلم در جشنواره فجر هشتم توانست لوح زرین بهترین تدوین و جلوه های ویژه را از آن خود کند. بخش عمده ای از نبردهای هوایی این فیلم سر صحنه طراحی و اجرا و از نماهای هلی شات متنوعی در این فیلم بهره گرفته شد.

قریبیان درباره بازی در این فیلم در مصاحبه ای گفته: «این فیلم نسبت به دیگر فیلم‌های سینمای اکشن با وسواس بسیار زیاد، نگاه خوب مرحوم سیف‌الله داد و جلوه‌های ویژه حرفه‌ای ساخته شد و به همین دلیل از جمله فیلم‌های ماندگار سینماست. آن سال‌ها از فیلم‌های اکشن استقبال زیادی می‌شد و معمولا از من یا جمشید هاشم‌پور برای ایفای نقش‌ها در فیلم دعوت به عمل می‌آمد. به یاد دارم که فیلمنامه اصلی فیلم را آقای داد بازنویسی کرد. من هر دو نسخه فیلمنامه را خوانده بودم و از جزئیات و تغییرات ایشان بسیار نکته‌ها و چیزها یاد گرفتم».

سال ۶۸، گلنار

«گلنار» ساخته کامپوزیا پرتوی با فروش ۱۶ میلیون تومانی خود در سال ۶۸ خیلی ها را شگفت زده کرد. از این جهت که فیلم در ژانر کودک ساخته شده بود و چه پیش از انقلاب و چه پس از آن در مقطع ذکر شده، سابقه نداشت فیلمی از این دست، بتواند در گیشه این چنین به توفیق برسد. فیلم اثری موزیکال و با تنها یک بازیگر خردسال (غزل شاکری) بود و دیگر کاراکترهای آنرا عروسکها تشکیل می دادند. دیگر بازیگران فیلم اعم از شهلا ریاحی، محرم بسیم، اکبر دودکار و… نقشهای کوتاهی داشتند. مجموع این ویژگیها فروش بالای این فیلم را بدل به یک شگفتی در آن دوره کرد.

 

سال ۶۹، دزد عروسکها

هنوز شوک و هیجان ناشی از فروش خارق العاده یک فیلم کودک در سال ۶۹ از بین نرفته بود که یک سال پس از آن، محمدرضا هنرمند با اکران فیلم محبوب و خاطره انگیز «دزد عروسکها» باز هم شگفتی ساخت. فیلم یک اثر کودکانه بود که ۲۴ میلیون تومان فروخت و حتی مخاطبان بزرگسال هم بارها به تماشای آن نشستند. برخی جلوه های ویژه و عناصر فانتزی که تا آن زمان کمتر در سینمای ایران نمونه اش یافت می شد در کنار حضور کمدین یکه تاز آن سالها، یعنی اکبر عبدی، وجوه موزیکال فیلم و طراحی صحنه با طراوت و خوش آب و رنگ آن همگی دست به دست هم دادند تا فیلم پرفروش شود.

مروری بر خلاصه داستان جالب فیلم خالی از لطف نیست:«مادر لیلا و بهرام قرار است با گرفتن وام مسکن و خریداری یک خانه بچه‌هایش را از دردسرهای صاحب خانه‌شان، خورخور، نجات دهد. اما عجوزه که بیرون از شهر زندگی می‌کند و نمی‌خواهد آنها روی آرامش به خود ببینند، پسرش، گنجو را وادار می‌سازد تا پول آنها را برباید. بچه‌ها تصمیم می‌گیرند با فروش عروسک‌های خود پول خانه را فراهم کنند؛ اما گنجو پیش‌دستی می‌کند و عروسک‌ها را هم می‌رباید. لیلا و بهرام در تعقیب او به خانه‌ عجوزه می‌رسند؛ اما به دست گنجو گرفتار می‌شوند. عروسک‌ها به کمک لیلا و بهرام می‌شتابند و آن دو را نجات می‌دهند. وقتی دوباره گرفتار می‌شوند پلیس سر می‌رسد و‌ آنها را نجات می‌دهد».

 

ادامه دارد…..

نوشته دهه ۶۰، دوران صدرنشینی شگفت ‏انگیزها در گیشه اولین بار در بانی‌فیلم پدیدار شد.