علی حاتمی پژوهشگر عواطف و احساسات گمشده ایرانی است /آرشیویست‌ها نگهبان خاطره‌های اجتماعی هستند

به گزارش سینماپرس، نشست تخصصی جایگاه و نقش آرشیو فیلم برای پژوهش درباره سینمای ایران با حضور احمد ضابطی جهرمی، محمد تهامی‌نژاد و علیرضا قاسم‌خان برگزار شد.

در ابتدای این نشست احمد ضابطی جهرمی دبیر دومین جایزه پژوهش سینمایی گفت: همانطور که در خبرها اطلاع‌رسانی شد دومین جایزه پژوهش سال سینما در حال برگزاری است. این جایزه به پژوهش‌هایی می پردازد که با موضوع سینمای ایران به جنبه‌های بنیادی و زیربنایی سینما اختصاص دارد.

ضابطی جهرمی با بیان اینکه فضای اصلی این جایزه را دانشگاه‌ها در اختیار دارند، ادامه داد: هدف اصلی این رویداد فرهنگی این است که پژوهش‌های سینمایی روی جنبه‌های زیربنایی سینما تاثیر بگذارند و امید ما به تاثیرگذاری است.

وی تاکید کرد: نزدیک کردن دست‌اندرکاران سینما به مقوله پژوهش بدون پشتوانه علمی‌ قطعا امکان‌پذیر نخواهد بود به همین خاطر پژوهش، نُت کلیدی این جایزه است. برای این دوره هفت نشست تخصصی برنامه‌ریزی کردیم. در این نشست‌های تخصصی که از میان موضوعات زیربنایی سینما تعیین شده است از پژوهشگران برجسته مربوط دعوت می‌شود تا موضوعات را با توجه به تخصصی که در مورد آن دارند، تشریح کنند.

جهرمی ادامه داد: برنامه ریزی ما بر این است که ۲ نشست تخصصی در دانشگاه تهران، ۲ نشست تخصصی در دانشگاه صداوسیما، ۲ نشست تخصصی در دانشگاه هنر و یک نشست تخصصی را در دانشگاه سوره برگزار می‌کنیم.

در ادامه دبیر دومین جایزه پژوهش سینمایی با اشاره با موضوع نشست تخصصی اول و با بیان اینکه آرشیو تعریف علمی‌ دارد و باید با هدف خاصی صورت گیرد، بیان کرد: اصولا آرشیو قابلیت خاصی برای سرویس دهی دارد و کاملا با سینما تک متفاوت است. آرشیو را باید یک نوع فیلمخانه ببینیم به همین دلیل هم آرشیوهای تخصصی شکل گرفت مانند آرشیو هوانوردی، آرشیو بنادر و کشتیرانی، آرشیو ارتش و ...

وی با بیان اینکه بیشتر آرشیوهای ما دولتی هستند، ادامه داد: این فکر مهم است که باید آرشیو تخصصی داشته باشیم زیرا هر فیلمی را نمی‌توان وارد آرشیو کرد. مدل تحقیق برای یک فیلم در آرشیو مدل بسته‌ای نیست بلکه باز است. باید بیشتر به مدل‌هایی فکر کنیم که در کشورهای دارای سینما، حداقل ۹۰ سال پیش آرشیو داشتند.

ضابطی جهرمی یادآور شد: در کشورهای دیگر آرشیو فیلم سال ها پیش تشکیل شده است و کشور سوئد در این زمینه پیشرو است. آرشیو فیلم برای همه کشورها بسیار مهم است تا آنجا که هندی‌ها هنوز به دنبال پیدا کردن اولین فیلمی که ساختند، هستند.

وی ادامه داد: در آرشیو، گروهی هستند که وظیفه شان یافتن فیلم‌ها، گروهی آنالیز کردن فیلم‌ها و گروهی هم احیای فیلم‌ها است. مقوله آرشیو به اندازه ای اهمیت دارد که باید سازماندهی شود و این امر برای تامین پشتوانه تئوریک سینمای ایران بسیار مهم است.

دبیر دومین جایزه پژوهش سینمایی سال تاکید کرد: هر اندازه به آرشیو اهمیت بیشتری بدهیم سینمای ایران پشتوانه محکم تری خواهد داشت. آثاری که نتیجه ذوق فکری و مهارت هنرمندان کشور است میراث ملی تلقی می‌شود به همین دلیل هم باید از آنها برای آیندگان مراقبت کنیم و باید توجه داشته باشیم که آرشیو نقش مهمی‌در تولید نیز دارد.

وی ادامه داد: بسیاری از کشفیات تاریخ سینما و همچنین علوم دیگری غیر از سینما از کشفیات آرشیو هستند. در واقع سینما خودش را با آرشیو بیشتر درک کرده است و پیشنهاد من این است که آرشیو تبدیل به رشته تحصیلی در دانشگاه‌ها شود.

آرشیو فیلم باید به عنوان بخشی از مدیریت دانش دیده شود

در ادامه این نشست علیرضا قاسم‌خان پژوهشگر و استاد دانشگاه گفت: آرشیو، نگهداری و حفظ واژه‌هایی هستند که همه ما تصورمان بر این است که آنها را به خوبی می‌شناسیم در حالی که بسیاری از این نوع مفاهیم برای ما گنگ هستند.

وی ادامه داد: زمانی که درباره نگهداری صحبت می‌کنیم باید متوجه باشیم که چگونه باید از آن استفاده کنیم، نباید به مفهوم بسته آن نگاه کنیم زیرا این نوع مفاهیم در حال تغییر هستند.

این پژوهشگر خاطر نشان کرد: باید بدانیم که چگونه یک دانش را سازماندهی کنیم زیرا همانطور که می‌دانید بالاترین سطح هر پدیده ای دانش است. در کشور ما هنوز سازماندهی دانش آرشیو اتفاق نیافتاده است بنابراین نمی‌توانیم بگوییم به بالاترین سطح آرشیو رسیده‌ایم.

وی ادامه داد: به عنوان مثال اگر الان به ما خبر دهند که تکه فیلمی پیدا شده است خود آن فیلم یک اهمیت دارد و اینکه چگونه آن را بررسی کنیم اهمیت دیگری دارد. درباره فیلم‌های مربوط به دوران قاجار مقالات زیادی نوشته شده است.

قاسم خان همچنین یادآور شد: زمانی که درباه فیلم‌های تاریخی و آرشیو کردن آنها حرف می‌زنیم با ۲ موضوع مواجه می‌شویم اولین موضوع متریال و دیگری ارزش‌های بصری آن است.

وی با بیان اینکه آرشیو به خودی خود دارای ارزش اسنادی است، گفت: در آرشیو نارا (آرشیوهای ملی آمریکا) از همه اسناد و مواد تولید شده در روند کسب و کار که دولت ایالات متحده آمریکا به انجام رسانیده است فقط یک تا سه درصد به دلایل حقوقی و تاریخی نگهداری می‌شود که این بخش شامل ۶ میلیارد قطعه کاغذ، ۱۳ میلیون عکس، ۳۶۵ هزار حلقه فیلم، ۳۴۵ هزار حلقه صدا و ۲۷ میلیون عکس هوایی است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: باید دید با این حجم زیاد از اسناد چگونه می‌توانند به پژوهشگران سرویس استفاده از آنها را بدهند.

قاسم خان در ادامه تاکید کرد: باید بودجه ای برای مواد آرشیوی به خصوص برای استفاده در فیلم‌های سینمایی و پژوهشی در نظر گر فته شود زیرا بر اساس گسترش تکنولوژی با رجوع به فیلم‌های آرشیوی می‌توان صحنه‌هایی از فیلم را بازسازی کرد که این امر خود مستلزم بودجه است.

آرشیویست‌ها نگهبان خاطره‌های اجتماعی هستند

در ادامه این نشست محمد تهامی‌نژاد نیز گفت: در فراخوان جشنواره بین المللی آرشیوها (در سال ۲۰۱۹ که در پاریس برگزار می‌شود) آمده است که همه ما اهمیت نقشی را که آرشیوها در جوامع  ما بازی می‌کنند می‌دانیم ولی  باید آن را به گوش سایر مردم جهان برسانیم.

وی ادامه داد: عنوان همایش حاضر جایگاه نقش آرشیو فیلم در پژوهش سینمای ایران است. آرشیوها برای مطالعات تاریخی، شاهد فراهم می‌کنند و برای پژوهشگر، هویت فرهنگی و حس مکان و روحیه زمان  را عینیت می‌بخشند. ۱۱۸ سال زندگی ایرانیان در قوطی‌های ۲ بخش پوزیتیف و نگاتیو آرشیو، نگهداری شده است. به قول دکتر برایان اُبلیویون «تبدیل زندگی به رسانه، ضامن بقای آرشیوهاست». بسیاری از فیلم‌های مستند و داستانی و انیمیشن، حاکی از عواطف و نگاه و قابلیت سینمایی سازندگان این  آثار  در ثبت و روایت زندگی است.

این پژوهشگر همچنین گفت: آرشیو، نهادی برای جمع آوری، ترمیم، نگهداری و دسترسی پذیری است و از این جنبه رشد کمی‌ و کیفی انواع مختلف آرشیو و موزه فیلم برای جمع آوری، نگهداری و طبقه بندی  اسناد سینمایی دارای اهمیت حیاتی  است و تردیدی در این نیست به عنوان نهادی مستقل و فارغ  از  نظریه‌های  متنوع پژوهشی است.

وی یادآور شد: آرشیو فیلم، عهده دار گردآوری، نگهداری و نظم بخشی به تاریخ بصری سرزمین است و در صورتی که به عنوان میدان تحقیق مورد پرسش قرار گیرد، امکانات و محدودیت‌هایش آشکارتر خواهد شد. باید دید آیا آرشیو در عین بی‌طرفی، قادر است به عنوان منبع، امکان پژوهش در نقطۀ آغاز گسست‌های فرهنگی، اجتماعی، معرفتی، تاریخی  و تداوم ژانرها و شیوه‌های فیلمسازی را فراهم بیاورد؟

تهامی‌نژاد متذکر شد: آرشیوها از طریق ترمیم در مبارزه‌ای ابدی با کهنگی و رنگ پریدگی و در یورش گذشت زمان به مواد آرشیوی هستند. آرشیویست‌ها، حریصان مهربان و  مردمان بخردی هستند که راز دانش را به هرگونه زبان  جمع  می‌کنند و گرامی‌ می‌دارند تا  تکه‌هایی از هر گوشه زمان را در اختیار پژوهشگران زیبایی و خاطره  و فرهنگ  بگذارند. شالوده کار آرشیویست‌ها  بر تخصص علمی‌ از سویی و ترمیم دست چپاول زمان از سوی دیگر نهاده شده است. فیلم نیتراته آتش گیر است، در دوره قاجار دست امیر خان را سوزاند و سینماهایی را به آتش کشید. خان بابا معتضدی به من گفت که قوطی فیلم «آبی رابی» روی یکی از رف‌های داخل لابراتوارش بود. یک روز در آن را باز کرد و دید پودر شده است. پس چاره این است که  آن را به سلولوئید و دیجیتال تبدیل کنیم و از خود ویرانگری و پودر شدن و به آتش کشیدن ساختمان آرشیو خلاص شویم؟ اما فیلم نیتراته یک دستاورد بشری است، باید راه‌هایی برای حفظ آن یافت و هلندی‌ها یافتند.

تهامی‌نژاد ادامه داد: آرشیو این امکان را در اختیار بیننده می‌گذارد که برای مثال در نوع بازیگری اصغر تفکری و یا ارحام صدر، ملاحت و حال و هوای خاص زمانه‌اش را تجربه کند. تجربه‌ای که یادآور خاطره بازیگری روحوضی است. چرخش بازیگری از سنت روحوضی به بازیگری سبک متد را به خوبی در فیلم‌های آغاز دهه سی تا چهل می‌توان پیگیری و پژوهش کرد. هر چند غلبه نگاه سیاسی، حتی اخلاق گرایی، ویژگی‌های زیبایی شناختی این دوره را در پرده فراموشی فرو برده است.

 تهامی‌نژاد با بیان اینکه آرشیویست‌ها نگهبان خاطره‌های اجتماعی هستند، گفت: فیلم سینمایی «از مشروطیت تا سپنتا» پس از ۴۷ سال محبوس بودن در سال ۱۳۹۶ پخش شد. از طریق نوشته ای در آغاز، از فیلم استقبال به عمل آمد و حالا در سراسر جهان قابل دسترس است و شاید به آرشیوهایی در سایر کشورها هم رفته باشد اما آنچه در اینترنت موجود است، چند دقیقه و چند نما از فیلم اصلی کوتاه تر است. این کار معمولا برای پرکردن شکاف‌های معرفتی و یکسان سازی فرهنگ در دو زمان متفاوت تاریخی، رخ می‌دهد که  شایسته نحوه برخورداری از آرشیو و پژوهش‌های توسعه یافته سینمایی در عصر ما نیست. نگهبانان خاطره‌های جمعی نمی‌توانند راهی برای این رفتار استفاده کنندگان از آرشیوها بیابند. در دوره  گستره دیجیتال، بهره برداری از آرشیوها اخلاق خاصی را می‌طلبد که  تدوین اش برعهده نگهبانان دیگری است.

تهامی‌نژاد با بیان اینکه آرشیو نهادی مستقل از پژوهش است، گفت: در فراخوان جشنواره بین المللی آرشیوها که در پاریس برگزار می‌شود اهمیت نقش آرشیو به شکل خوبی بیان شده است و ما باید آن را به گوش همه مردم برسانیم.

وی همچنین عنوان کرد: فیلم‌های علی حاتمی ‌جستجو در عواطف و احساسات است بنابراین می‌توان گفت علی حاتمی ‌پژوهشگر عواطف و احساسات گمشده ایرانی است. فیلمخانه ملی ایران می‌تواند مطالعات بین فیلمخانه‌ای با کشورهای دیگر داشته باشد تا بدین وسیله آرشیو خود را تکمیل کند. متاسفانه واژه فیلمفارسی و توجه بیش از حد به این نوع فیلم‌ها موجب شد تا بخشی از فیلم‌های فرهنگی دهه ۳۰ مورد غفلت قرار گیرد.

وی  در پایان بیان کرد: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌ و فیلمخانه ملی می‌توانند به افرادی که در آرشیوها کار می‌کنند، بورسیه بدهند.

در این نشست لادن طاهری مدیر فیلمخانه ملی و حسین فرج مدیرکل دفتر توسعه فناوری و تعدادی از استادان دانشگاه صدا و سیما حضور داشتند.