کدام محدودیت؟ کدام ممنوع الکاری؟/واکنش جام جم به نامه نگاری ها برای بازگشت بهروز وثوقی

جام جم نوشت :بتازگی ۶۰ هنرمند به آن صد چهره فرهنگی و هنری دیگری اضافه شدند که چندی پیش و طی نامه ای خطاب به حسن روحانی، رئیس جمهور خواهان بازگشت یکی از ستاره های سینمای قبل از انقلاب به کشور شده بودند. در بخشی از این نامه عنوان شده بود: «ما، جمعی از هنرمندان، فیلمسازان و نویسندگان و دست اندرکاران امور فرهنگی، از شما می خواهیم، یک بار برای همیشه تدبیری صورت گیرد تا هنرمندانی که صرفا به جهت کار هنری و فرهنگی با ممنوعیت خروج و ورود و ممنوعیت کار روبرو هستند، بدون ایجاد مزاحمت بتوانند به وطن خود، رفت و آمد داشته و از حق طبیعی کار و فعالیت بهره مند شوند.» سینماگران در پایان این متن هم خواهان رفع محدودیت های غیرقانونی برای بازیگر فیلم های قیصر، رضا موتوری و داش آکل شدند.
به بهانه این درخواست، در گزارش امروز صفحه سینمای جام جم سراغ این سوال رفته ایم که آیا واقعا محدودیتی برای ورود و خروج بازیگران سینمای پیش از انقلاب وجود دارد یا همه اینها بیشتر یک هیاهوی عمومی و تا اندازه ای رسانه ای و در حد کنایه ها و تسویه حساب های سیاسی است؟
تقریبا در مقاطع مختلف زمانی در سال های گذشته، زمزمه هایی درباره ممنوعیت فعالیت بازیگران پیش از انقلاب در جامعه و البته فضای رسانه ای مطرح می شد و این سوال پیش می آمد که چرا فلان بازیگر قدیمی نباید در سینما کار و فعالیت کند؟ بعد هم کار به یک سری توهین و ناسزا به مدیران فرهنگی وقت و آنهایی که به زعم مخالفان و منتقدان این وضعیت، مسبب این خانه نشینی و مهاجرت ستاره ها و بازیگران قبل از انقلاب شده بودند و در مراحل بالاتر برخی مسئولان نظام و کشور می رسید و همه چیز را بدون دلیل و سند معتبری به هم ربط می دادند. اما اتفاقی که به تازگی موج جدیدی در این خصوص ایجاد کرد، درگذشت ناصر ملک مطیعی، یکی از ستاره های دوران فیلمفارسی و سینمای پیش از انقلاب بود.
این ضایعه باعث شد باز هم فیل برخی یاد هندوستان بیفتد و دوباره با آه و حسرت از سینمای قبل از انقلاب و ستاره ها و بازیگران آن موقع یاد کنند و باز به بهانه فعالیت نکردن این افراد در سینمای پس از انقلاب، دق دلی خود را سر دولت و کشور خالی کنند. گرچه فی نفسه خرده ای به متقاضیان بازگشت و فعالیت برخی بازیگران قبل از انقلاب و بویژه درخواست کننده ها و امضاکنندگان این نامه به رئیس جمهور وارد نیست و آنها حق این درخواست را دارند، اما باید از همین افراد پرسید که چرا تا پیش از درگذشت ملک مطیعی، به طور جدی پیگیر این قبیل مطالبات نبودند و تازه به رسم مرده پرستی فریاد دفاع از بازیگر نقش فرمان در «قیصر» سر می دهند و خواهان بازگشت قیصر شده اند؟
این فرافکنی در پوستینِ فریبنده دادخواهی چه دلیل و مهم تر از آن چه نتیجه و دستاوردی دارد؟ آیا بسیاری از همین کسانی که به ویژه در جامعه سینماگران و اهل رسانه سنگ ستاره های قبل از انقلاب را به سینه می زنند، تا همین چند سال پیش در نوشته ها و اظهارنظرهای خود با غرور و تبختر از فیلمفارسی و آن دسته فیلم های جاهل طوری و کلیشه ای بد نمی گفتند؟ ناصر ملک مطیعی و فردین و بسیاری دیگر از بازیگران قبل از انقلاب، هیچ وقت در هیچ کدام از نظرسنجی های جدی آنها درباره بهترین های تاریخ سینمای ایران، حتی جایی در آن انتهای جدول هم نداشتند و کمتر کسی از این جمع معتقد بود که این بازیگران اصلا استعداد بازیگری دارند. حالا چه شده که از فیلمفارسی و بازیگران این آثار به نیکی یاد می کنند و خواهان بازگشت و فعالیت آنها هستند؟

حرف های بی سند و ادعاهای بی مدرک
در آن سال های اولیه پس از انقلاب، برخی هنرمندان و ستاره ها و بازیگران سینمای پیش از انقلاب به دادگاه انقلاب احضار شدند. بازیگرانی که بسیاری از آنها بعدها بدون هیچ مشکل و ممنوعیت و محدودیتی در فیلم های سینمایی و سریال های تلویزیونی بازی کردند و تعدادی از آنها حتی هنوز هم حضور پررنگی دارند و جزو بازیگران موسپید و محبوب و مورد احترام مردم هم هستند. در واقع هیچ گاه محدودیت و ممنوعیت قانونی برای عدم فعالیت بازیگران قبل از انقلاب وجود نداشته و ندارد. حتی به اذعان و گفته برخی اهالی سینما و مدیران فرهنگی، فردین هم هیچگاه ممنوعیتی برای فعالیت در سینمای پس از انقلاب نداشت یا بازیگری مثل سوسن تسلیمی، خودش مهاجرت را انتخاب کرد. بازیگری مثل شورانگیز طباطبایی حتی پس از انقلاب سریال تلویزیونی بازی کرد. ایرج قادری یکی از بازیگران و کارگردانان مشهور پیش از انقلاب، در دهه ۷۰ دوباره به سینما برمی گردد و اتفاقا یکی از موفق ترین فیلم های کارنامه اش یعنی «می خواهم زنده بمانم» را در همین نظام می سازد. یا چرا راه دور برویم، زری خوشکام هم که از بازیگران مطرح فیلم های پیش از انقلاب بود، در سال های اخیر بدون ممنوعیت و محدودیتی به دنیای بازیگری برگشته و در فیلم «در دنیای تو ساعت چند است؟» بازی کرد. حتی خود بازیگر قیصر که حالا عده ای خواهان بازگشت او هستند و سعی دارند با عبارت هایی چون «محدودیت های غیرقانونی» چون مدرک و سندی درباره محدودیت و ممنوعیت قانونی این افراد ندارند توپ را به زمین دولت و نظام شوت کنند و از آن بازی های سیاسی باب طبع خود راه بیندازند، هم به گفته فردین چند سال پیش از انقلاب و در اوج دوران معروفیت و محبوبیت، خانه و زندگی اش را جمع کرد و راهی آمریکا شد، خیلی قبل تر از این که حرف ها و ادعاهای بی پایه و اساسی چون ممنوع الکاری و محدودیت فعالیت وجود داشته باشد.
بنابراین موارد زیادی به عنوان نقیض ادعاهای برخی مبنی بر این که دولت و نظام مانع فعالیت هنرمندان قدیمی و بازیگران قبل از انقلاب است، وجود دارد و می توان از بازیگران بسیاری نام برد که باوجود فعالیت و محبوبیت در سینمای قبل از انقلاب در این سال ها هم بدون مشکل و محدودیتی فعالیت دارند. این نکته نشان می دهد، اگر هم بازیگری از دوران فیلمفارسی در سینمای پس از انقلاب حضوری نداشت یا حضور مختصری داشت، خانه نشین شد یا مهاجرت را ترجیح داد، بنا به تشخیص و خواست خودش بوده و اگر هم حرف و حدیثی درباره موانع فعالیت آنها در جامعه وجود داشته، بیشتر تحت تاثیر القائات و شیطنت های سیاسی عده ای است. وگرنه شاید برخی بدانند که یکی از خواننده های مطرح لس آنجلسی حتی همین سال ها هم بدون محدودیت و مانع به کشور رفت و آمد می کند.

مساله ای به نام سن و سال
حالا بد نیست منصفانه به وضعیت همین ستاره ها و بازیگرانی که عده ای حالا و به قصد مقاصد سیاسی و احتمالا اندکی هم نوستالژی و خاطره بازی پشت آنها درآمده اند، در اواخر سینمای پیش از انقلاب نگاهی بیندازیم و ببینیم، آیا واقعا جایی برای امکان فعالیت آنها بدون هیچ شائبه ممنوعیت و محدودیت وجود داشت؟ فردین، ستاره ایران در دهه ۴۰ بود، اما از اواسط دهه۵۰ دیگر افول بازیگری او آغاز شده بود و فیلم هایش فروش آنچنانی نداشت. ضمن این که سن او هم بالا رفته بود و دیگر کمتر کسی این بازیگر را به عنوان جوان اولی که در قدیم به آن شهره بود، می پذیرفت. ملک مطیعی هم تقریبا وضعیتی مشابه داشت و گرچه اوضاعش بهتر از فردین بود در اواخر دوران قبل از انقلاب، اما او هم پا به سن گذاشته بود و تصور می شد که در ادامه کاری از پیش نبرد. این مساله سن و سال برای ستاره های زن پیش از انقلاب هم با شدت بیشتری وجود داشت و آنها دیگر شانسی برای نقش های اول نداشتند.
بنابراین به طور طبیعی در سال های پس از انقلاب، آن وجه ستاره بودن این ستاره ها دچار خدشه می شد و آنها نمی توانستند همچون گذشته نقش اول را بازی کنند، بنابراین بیشتر آنها ترجیح دادند خودخواسته از سینما کنار بکشند تا آسیبی به باور عمومی از آنها وارد نشود، بدون این که محدودیت و ممنوعیتی برای فعالیت در کار باشد.
ضمن این که اساسا جنس سینمای پس از انقلاب هم ربطی به سینمای پیش از انقلاب نداشت و جایی هم برای سبک و شیوه بازیگری این بازیگران در فیلم ها نبود. بنابراین باز به طور طبیعی نقشی در فیلم ها برای آنها وجود نداشت و کمتر کارگردانی دیگر برای نقش ها، سراغ آنها می رفت. اگر هم فرض کنیم نقش هایی برای این بازیگران وجود داشت، به دلیل تفاوت جنس نقش ها و فیلم ها با آثار پیش از انقلاب، نتیجه کیفیت و سطح بازی این افراد قابل حدس بود. نگاهی به بازی زنده یاد ملک مطیعی در «نقش نگار» به اندازه کافی موید و مصداق بارز همین موضوع است. درواقع اگر واقعه تاریخی و مهمی چون انقلاب را هم در نظر نگیریم و بازیگران را اصلا به پیش و پس از انقلاب تقسیم نکنیم، به طور طبیعی و منطقی بازیگران و بویژه ستاره های دهه های ۳۰، ۴۰ و ۵۰ سینمای ایران روندی نزولی را در کارنامه و بخصوص در زمینه فروش فیلم ها در گیشه و محبوبیت نزد تماشاگران نسل های بعدی طی می کردند و به لحاظ نقش آفرینی، جایی درست و حسابی برای آنها در دهه های ۶۰ و ۷۰ وجود نداشت، دهه های ۸۰ و ۹۰ را که اصلاحرفش را نزنید. شما همان بازیگر قیصر را مثلا در فیلم «فروشنده» فرهادی و در نقش اصلی در نظر بگیرید و تصور کنید؛ خود فیلمساز با اتخاذ مسیر قصه و نحوه مواجهه مرد با فاجعه ای که برای ناموسش اتفاق افتاده که اتفاقا شباهت به حادثه ای که برای ناموس قیصر اتفاق افتاده دارد به ما می گوید که عصر قیصر و چاقو سرآمده و جایی برای قیصر جوان هم نیست، چه رسد به مرد پابه سن گذاشته ای که دیگر آن نیروی شباب را هم ندارد.