مهرزاد دانش
مرگ یزدگرد در میان آثار سینمایی بهرام بیضایی، وجههای یکتا دارد. این بدان معنا نیست که این حلقه از زنجیره کارهای سینمایی بیضایی، ربطی به سایر فیلمهایش ندارد که اتفاقاً میتوان از زاویههای مختلف مضمونی و ساختاری، پیوندهای متعدد بین مرگ یزدگرد و بقیه فیلمها پیدا کرد. مرگ یزدگرد از این جهت منحصر به فرد است که در آن فرم و موتیف به شدت در هم آمیختهاند و فضایی تصنعی از فیلم بیرون نمیزند. بیضایی تحت تأثیر مطالعات و علائقش درباره تئاتر، سینمای کلاسیک ژاپن، فرهنگ نمایشی آسیای شرقی و البته سینمای تألیفی آمریکا به ویژه سینمای هیچکاک، سبک هنریاش را شکل داده است. سینمای او ترکیبی از فضای رئالیستی و اکتهای نمایشی است که حرکتهای پرجلوه بازیگران و دوربین از یک طرف و دیالوگهای مهندسیشده متن از طرف دیگر و جنبههای تقدیرگرایانه و ناتورالیستی از دیگرسو، سبکی خاصِ خود این فیلمساز را پرورش داده است. در این سبک، فاصلهگذاری وسط عزیمت یک خانواده برای مسافرت به تهران، پیشگویی رو به دوربین را درباره سرنوشت شوم سفر را رقم میزند و راه رفتن بازیگری را بین چند نفر دیگر، با چندین چرخش به دور خود شکل میدهد و با ظهور ناگهانی چهرهای با پوشش سپید بر پیشانی و دهان، شمایلی اسطورهای و مثالی از زنی روستایی در شمال ایران میپروراند. ممکن است برخی این شیوه روایی و اجرایی را از مختصات خود متن به حساب آورند و برخی هم آن را ناسازگاری اجزای اثر با هم تلقی کنند؛ اما فارغ از هر موضعی، این ماجرا در مرگ یزدگرد به گونهای دیگر نمود دارد.
مرگ یزدگرد در اصل نمایشنامه است و به قصد اجرای تئاتر نوشته شده است. در سالهای اخیر گاه دیدهایم از برخی نمایشهای موفق و پرسروصدا، فیلمبرداریهایی هم شده است که نمونههای بارزش تئاتر اولیور توییست و بینوایان بوده. اما وقتی بیضایی مرگ یزدگرد را مقابل دوربین برد، هرگز به این فیلمبرداریهای ساده و به ظاهر فاخر از اجرا نیندیشید و نسخه سینمایی متن را با میزانسنهای سینمایی ساخت. برای همین آنها که مرگ یزدگرد را تئاتری فیلمشده میانگارند، نگرهای نادرست به فیلم بیضایی دارند. مرگ یزدگرد نه تنها یک اثر کاملاً سینمایی است، که بهترین اثر سینمایی بیضایی هم هست؛ از این جهت که نمودهای نمایشی متن، در روح سینمایی اجرا کاملاً جا افتاده است و از متن بیرون نمیزند و به عبارتی دیگر، فرم و متن و ساختار و سبک، به شدت در هم تنیده شدهاند و هویتی هماهنگ در اثر پدید آوردهاند.
مرگ یزدگرد، متأثر از فرم روایی و درونمایهای فیلم راشومون، واقعهای را از زوایای مختلف مرور میکند، اما تفاوتش با فیلم آکیرا کوروساوا، آن است که زاویههای مختلف روایت، نه با فلاشبک و تفاوت صحنه و… که در مکانی واحد تکثیر میشود و چالش اساسی فیلم بیضایی هم همین موقعیت منشوری است که برداشتهای مختلف از یک رویداد را جدا از روایت، در میزانسن هم متبلور میسازد. بیضایی با لوکیشن واحد و بازیگران/شخصیتهای معدود، گسترهای سیال را در خیال مخاطب میپروراند. هر شخصیت، جدا از ایفاگری نقش هویتی خود، بازیگر هویتهای دیگر هم میشود تا زاویه جدیدی را از روایت کشته شدن پادشاه ساسانی بنمایاند. گاه زن در مقام پادشاه قرار میگیرد و گاه دختر در جایگاه همسر؛ گاه مرد خود را شاه مینمایاند و گاه زن جای شوی خویش فرو میرود. مخاطب، همچون سرداران و سربازان و مغان ساسانی، نظارهگر این بازی در بازی است و سرآخر هم بین این که آیا جسد افتاده بر زمین خود پادشاه است یا مرد آسیابان پاسخی روشن نمیگیرد. این خانواده سهنفره، بانقاب و بینقاب، پیرامون خود و وابستگان شاه میچرخند و میگردند و میخندند و میگریند و مینالند و واگویه میکنند و در میان حرف هم میپرند و هویت و حرف و ادعای خود و دیگری را بارها نقض میکنند. دوربین نیز همچون شخصیتی نامرئی در میان این جمعیت، از این سو به آن سو میرود و متناسب با حرکات بازیگران، تبدیل به جزئی از یک پیکره سیال و منشوروار میشود.
اما این زنجیره، حلقه مهم دیگری نیز دارد که بیرون از این لوکیشن است و فیلم بعد از مکث بر سنگ آسیابی که در فصل عنوانبندی به تدریج از حرکت باز میایستد، با همان آغاز میشود. این حلقه همان لشکر تازیان است که در حال پیشروی به داخل کشور هستند و بی آن که مخاطب ببیندشان، هر از چندگاهی با هشدار یکی از سربازان که دربارهشان خبرهای متوالی و اغلب ضد و نقیض و مبهم میآورد، حضور سنگین خود را در متن قصه رقم میزنند. این حلقه چون بیرون از مکان واحد متن است، دیده نمیشود و صرفاً با اخبار سرباز، موقعیت بحرانزای خود را به داستان میافزاید؛ گویی که این جزء از متن نیز در بازیهای درون لوکیشنی ماجرا سهیم است و بازیای بر دیگر بازیها اضافه میکند.
روایت بیضایی در مرگ یزدگرد، همان طور که در ابتدای فیلم آورده است، نوعی طعنه به واقعیت آن تاریخی است که مورخان گفتهاند. او در این فیلم، نقبی بازیگوشانه به این تاریخ رسمی زده است و از لابهلای جنبههای مختلف «واقعیتِ» منقول، به دنبال «حقیقتِ» مغفول است؛ و چه نیک و درست و دقیق به این گستره نگریسته شده است. مرگ یزدگرد، فقط یکی دو سال بعد از انقلاب خلق شد و گمان میرفت صرفاً متأثر از فضای ملتهب آن دوران، ساخته شده است. اما حالا بعد از دههها از ساخت و توقیفش، بیشتر عیان شده است که چگونه بیضایی با روایتی منشوری و بازی در بازی، فراتر از زمانی مشخص و سپریشده، عمق نگاهش را به واقعیت و حقیقت ساحت قدرت و جامعه و تاریخ دوخته بود. مرگ یزدگرد، نه راوی تاریخ است و نه بازآفرین تمثیلیِ مقطعی از تاریخ؛ مرگ یزدگرد، روح تاریخ است.
*مندرج در شماره ۸۸ ماهنامه اندیشه پویا
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
بانیفیلم: در دنیای رسانهای اگرچه سرعت در انتقال خبرها میتواند امتیاز ویژهای برای هر رسانهای به شکار آید، اما رسانهها به برخی از اخبار رت به دلیل ماهیت آزاردهندهشان کمتوجهی ...ادامه مطلب نوشته پاسخ منفی بیضایی به شبکه تلویزیونی فارسیزبان! اولین بار در بانی فیلم. پدیدار شد.
۱۴۰۳/۰۱/۲۱
منتظر بمانید..
۲۴ سال پیش که بهرام بیضایی تصمیم گرفت که سفارش نوشتن یک نمایشنامه با موضوع امام علی را بپذیرد، شاید خودش هم فکرش را نمیکرد که این نمایشنامه به بهترین ...ادامه مطلب نوشته «مجلس ضربت زدن» ۲۴ ساله شد اولین بار در بانی فیلم. پدیدار شد.
۱۴۰۳/۰۱/۱۲
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
حقیقتش این است که اگر اصرار مهدی هاشمی و پرویز پورحسینی نبود، شاید اصلا این نمایشنامه، رنگ صحنه به خود نمیدید ولی بهرام بیضایی، وقتی پافشاری و گذشت آنان را ...ادامه مطلب نوشته بازخوانی؛ چگونه اصرار پرویز پورحسینی و مهدی هاشمی، سبب خیر شد؟ اولین بار در بانی فیلم. پدیدار...
۱۴۰۲/۱۱/۱۰
منتظر بمانید..
یادداشت / جمشید پوراحمد ناهید پوراحمد عزیز… یادت هست از زبان بهرام بیضایی میگفتی؛ اشکالی در کار دنیاست که گریه رفعش نمیکند. اینکه امروز چهل روز است که نمیدانم کجایی؟! ...ادامه مطلب نوشته همنورد مردها نباشیم! اولین بار در بانی فیلم. پدیدار شد.
۱۴۰۲/۱۱/۰۴
آیین پایانی دهمین دوره انتخاب آثار برتر ادبیات نمایشی ایران با معرفی برگزیدگان، بزرگداشت بهرام بیضایی، یادی از شهلا لاهیجی در حضور استقبال کمنظیر مخاطبان و بسیاری از چهرههای فرهنگ و هنر ایران، جمعه ۲۹ دی ماه در سالن استاد فریدون ناصری خانه هنرمندان ایران برگزار شد. به گزارش سینماسینما،...
۱۴۰۲/۱۰/۳۰
هفتمین و آخرین جلسه کارگاه کارگردانی و بازیگری در سینما توسط داریوش فرهنگ عصر روز گذشته همراه با اعطای گواهی پایان دوره به شرکت کنندگان در موزه سینما برگزار شد. به گزارش سینماسینما، داریوش فرهنگ در ابتدای این جلسه گفت: هنرمندان در گذشته جادههای سنگلاخ موجود در مسیر فعالیت هنری...
۱۴۰۲/۱۰/۲۸
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
سینماسینما، عزیزالله حاجی مشهدی “دکتر بهمن مقصودلو” منتقدِ فیلم ، پژوهشگر و مستندساز نام آشنا و پُرتلاش، سازنده ی فیلم مستند ” موزاییک استعاره ها” ( ۲۰۱۹ م ) با پشتوانه ی نزدیک به دو دهه پی جویی و شکیبایی فراوانش – در فاصله ی سال های ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۶-...
۱۴۰۲/۱۰/۱۹
منتظر بمانید..
پردیس تئاتر شهرزاد در رویکرد جدید خود در نظر دارد با چینش آثار متنوع میزبان سلایق گوناگون مخاطبان باشد و به همین منظور در تدارک ژانرهای مختلف نمایشی برای سال آتی است و پذیرای آثار متفاوت کارگردان های مختلف خواهد بود. به گزارش سینماسینما، ۱۲ نمایش در سالنهای۱ ، ۲...
۱۴۰۲/۱۰/۱۷
منتظر بمانید..
همزمان با پنجم دی ماه زادروز بهرام بیضایی و سالمرگ اکبر رادی بزرگمردان عرصه هنرهای دراماتیک ایران، شماره سوم کتاب آواژ با عنوان «سرفصل» با یادکردی از نصرتالله نویدی نمایشنامهنویس سالهای دور ایران منتشر شد و دانلود رایگان آن هم در اختیار علاقمندان قرار گرفت. به گزارش سینماسینما، کتاب آواژ...
۱۴۰۲/۱۰/۰۵
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
حمید لبخنده، کارگردان باسابقه تئاتر، تلویزیون و سینما، عصر شنبه (۱۸ دی) در سن ۷۰ سالگی درگذشت. او متولد اهواز بود و در دوران تحصیل کارگردانی و بازیگری تئاتر، نزد هنرمندانی نظیر حمید سمندریان، بهرام بیضایی و علی رفیعی تعلیم دید. لبخنده از دهه ۶۰ شروع به ساخت سریالهای تلویزیونی...
۱۴۰۰/۱۰/۱۹
منتظر بمانید..
حامد مظفری* در سفر یلدای ۱۴۰۰ به مشهد، از سر اعتیاد به روزنامهخوانی، تعدادی روزنامه استانی و از جمله نسخهای از روزنامه خراسان را خریدم و به طور اتفاقی حین ...ادامه مطلب
۱۴۰۰/۱۰/۰۵
منتظر بمانید..
از متن نامه رادی: در عصر بیخصلتی که خرده کاسبان، عفاف صحنه ما را جواز کسب خود کرده با خیال جمع در لابیهای تولیدی و بنگاههای سریالی پرسه میروند… بانیفیلم: ...ادامه مطلب
۱۴۰۰/۱۰/۰۵
منتظر بمانید..
بهزاد خورشیدی ـ طراح و گرافیست ـ همزمان با سالروز تولد بهرام بیضایی، هنرمند کشورمان طرحی را کشیده و همراه با یادداشتی در اختیار ایسنا قرار داده است.
۱۴۰۰/۱۰/۰۵
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
سینماسینما، حبیب باوی ساجد یک: وقتی یک اثر هنری موفق خلق شود، عده ای از جهات دیگر، سعی خواهند کرد به آن اثر خدشه وارد کنند واز سر حب و بغض اثر و صاحب اثر را مکدر می کنند. این گونه نابخردان در ساحت آفرینش هنری، زندانبانی بیش نیستند. یکی...
۱۴۰۰/۱۰/۰۲
منتظر بمانید..
میرعلیرضا دریابیگی مدرس تئاتر و عضو هیات علمی دانشگاه هنر دانشگاه آزاد اسلامی از تبدیل کتاب پژوهشی «نمایش در ایران» بهرام بیضایی به اثری نمایشی و اجرایی برای حضور در ...ادامه مطلب
۱۴۰۰/۰۹/۱۵
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
آشنایی سیامک اطلسی و خسرو معصومی در فیلم «سفر» بهرام بیضایی اتفاق افتاد و از آن پس این دو دوستان نزدیکی شدند و حالا خسرو معصومی کارگردان گزیدهکار سینما از ...ادامه مطلب
۱۴۰۰/۰۷/۰۴
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
آشنایی سیامک اطلسی و خسرو معصومی در فیلم «سفر» بهرام بیضایی اتفاق افتاد و از آن پس این دو دوستان نزدیکی شدند و حالا خسرو معصومی کارگردان گزیدهکار سینما ازدرگذشت دوست دیرین خود بسیار اندوهگین است.
۱۴۰۰/۰۷/۰۴
منتظر بمانید..
در این شماره از بسته اخبار فرهنگ و هنر، خبرهایی از پخش تازهترین نمایش بهرام بیضایی با نام «چهار راه» تا مزایده ۴۰ بنای تاریخی در ۱۳ استان و چند خبر دیگر را مرور میکنیم.
۱۴۰۰/۰۶/۱۹
سینماسینما، منوچهر دین پرست فردریش نیچه گفته بود «اگر از ارتفاعی درست بنگریم همه چیزها سرانجام به هم می رسند: اندیشه های فیلسوف، کار هنرمند و اعمال نیک.» حال برای یافتن آن ارتفاع درست در کار هنرمند باید آن را از زوایا و ابعاد گوناگون و حتی زمینه و زمانه...
۱۴۰۰/۰۶/۱۶
سینماسینما، حمید عبدالحسینی* تماشای آنلاین نمایشی از بهرام بیضایی موقعیتی پارادوکسیکال را درنظر پدید می آورد؛ حس توامان شادمانی دوباره ی مواجهه با مجموعه واژگان، زبان و ساختمایههای دستوری و ساختار نمایشیاش از یک سو و دریغ و افسوس ندیدن همهی شاخصها و خصایص مولفاش بر صحنهای در وطن، که...
۱۴۰۰/۰۶/۰۷
منتظر بمانید..
مازیار فکری ارشاد منتقد سینما در اینستاگرام خود نوشت : یک.چه تجربه تکان دهندهای بود تماشای آنلاین نمایش «چهارراه» بهرام بیضایی. نمایشی در بابِ وطن. وطن در نمایشنامه بیضایی همان ناکجا آبادی است که هرکس به شکلی آن را مشاهده میکند. اما برای ما که این سالها تصویر نسبتا واحدِ...
۱۴۰۰/۰۶/۰۶
سینماسینما، زهرا مشتاق شعری مصور و منثور. غزلی پر ابیات و انباشته از تصاویر خیرهکننده. «روز واقعه» را هنوز میتوان مهمترین و باشکوهترین فیلم ساخته شده درباره واقعه عاشورا معرفی کرد. شکوهی که از پشتوانه فیلمنامهای غنی و پرگفتار برخوردار است. گفتوگوهایی که نه حتی کلمه به کلمه، که گویا...
۱۴۰۰/۰۵/۲۸
پادکست «سینما، خاطره» این هفته با بررسی فیلمسینمایی «رگبار» از رادیو سوینا پخش میشود. به گزارش سینماسینما به نقل از روابط عمومی سوینا، این گروه روز پنجشنبه ۱۰ تیر ماه، بیست و دومین قسمت از پادکست «سینما، خاطره» را با روایت و تحلیل فیلم سینمایی «رگبار» ساخته بهرام بیضایی...
۱۴۰۰/۰۴/۰۹
پادکست «سینما، خاطره» این هفته با بررسی فیلمسینمایی «رگبار» از رادیو سوینا پخش میشود.
۱۴۰۰/۰۴/۰۹
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
صابر ابر فیلم سینمایی «مسافران» ساخته بهرام بیضایی را برای نابینایان توضیحدار کرد. به گزارش سینماسینما، به نقل از روابط عمومی سوینا، گروه سوینا نسخه ویژه نابینایان فیلم سینمایی «مسافران» ساخته بهرام بیضایی را روز پنجشنبه ۹ اردیبهشت ماه در چارچوب برنامه فیلمخانه منتشر میکند. این فیلم روز پنجشنبه ساعت...
۱۴۰۰/۰۲/۰۸
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
صابر ابر فیلم سینمایی «مسافران» ساخته بهرام بیضایی را برای نابینایان توضیحدار کرد.
۱۴۰۰/۰۲/۰۸
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
روزنامه «شرق» گفتوگویی با بهمن فرمانآرا انجام داده بود که در پی آن علی عباسی، تهیهکننده شناختهشده سینما، توضیحاتی ارائه کرد. به گزارش سینماسینما، در این توضیحات آمده است: «اخیرا آقای بهمن فرمانآرا در مصاحبهای پیرامون کتاب خاطراتشان (هفتادوپنج سال اول به روایت بهمن فرمانآرا) گفتهاند که «پس از آمدنشان...
۱۴۰۰/۰۱/۳۱
منتظر بمانید..
بهرام بیضایی از شخصیت سیاه و ریشههای اساطیری آن میگوید. این سخنرانی که بخشهایی از آن را میبینید در ۱۴ مارچ ۲۰۱۶ در بخش مطالعات ایرانی دانشگاه استنفورد صورت گرفته بود. گفتنی است مدیریت شهری اعلام کرده است شخصیت حاجی فیروز از کارناوالهای نوروزی حذف میشود. معاونت امور اجتماعی و...
۱۴۰۰/۰۱/۰۳
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
در واپسین روزهای سال ۱۳۹۹ نویسندگان سایت سینماسینما برترینها در حوزه سینما در صد سال اخیر را معرفی کردند. به گزارش سینماسینما، در بخش دهم، برترین های سینما در صد سال اخیر را به انتخاب رضا صائمی میخوانید: ده کارگردان تاثیرگذار یک قرن اخیر سینمای ایران ۱- داریوش مهرجویی ۲-...
۱۳۹۹/۱۲/۱۷