«قهرمان»؛ دِرام احتمالات
سینماسینما، محمدرضا بیاتی
بعد از چند سال، قهرمانِ فرهادی به سینما کشاندم. درست می‌گویند؛ یکی از بهترین فیلم‌های اوست. از نظر ساختار، نسبت به آثار دیگرش -بنظرم- ویژگی متمایزی ندارد اما محتوا و مضمونی بحث‌انگیز و تأویل‌پذیر دارد آن‌قدر که شاید منتقدان در تحلیل و بیانِ لایه‌های مفهومیِ فیلم نتوانند صراحت لازم را داشته باشند؛ هرچند نقدهای نهفته در آثار او همواره انسان‌گرایانه بوده با این وجود باز به مذاق برخی از قدرت‌طلبان خوش نیامده است. بحث درباره‌ی آن را به منتقدان حرفه‌ای واگذار می‌کنم و به شیوه‌ای که سعی کرده‌ام -در یادداشت‌های دیگر- به آن پایبند باشم تنها به نکاتی می‌پردازم که درباره‌ی پرسش‌های کلان‌تری است.(بخصوص که بسیاری از فیلمسازان داخلی و خارجی از سبک او پیروی می‌کنند)
درباره‌ی آثار هنرمندان مهم یا بزرگ بنظرم می‌آید همیشه باید بین سَبک و ضعف تمایز قائل شد؛ تمایزی احتیاط‌آمیز؛ چه خودِ فیلمساز چه منتقدان، درغیراین صورت ممکن است در فهم و ارزیابیِ اثر هنری دچار خطاهای گمراه‌کننده شویم. از یکسو، فیلمساز ممکن است ضعف کارِ خود را به اشتباه بخشی از سبکِ فیلم‌های خود بداند و کاستی را تئوریزه کند، و از سوی دیگر، منتقدان ممکن است سبکِ فیلم را در قیاس با معیارهای متعارف و سابق، ضعف تلقی کنند و آن گشودگیِ ضروری برای مواجهه با نوآوری‌های هنجارسازِ تازه را از دست بدهند. بنابراین آنچه می‌گویم را با لحاظ‌کردنِ این احتیاط بخوانید.
مسأله‌ای که من با قهرمانِ فرهادی دارم از زمان درباره‌ی اِلی شروع شد. فیلمی که بسیاری آن را بهترین کارِ او می‌دانند و روشن است که فیلم بسیار خوبی است. مشکلم با اواخر داستان بود. بعد از این که اِلی گم می‌شود و کشمش بین شخصیت ها فروکش می‌کند. از آن‌جا به بعد که دوستانِ همسفر جمع می‌شوند و رازهای داستان از پرده بیرون می‌افتند. این‌طور بگویم که اگر یکی از بنیادی‌ترین ویژگی‌های روایت دراماتیک را دینامیک یا پویاییِ آن بدانیم، احساس‌ام این بود که در آن‌جا یک سکونِ غیردراماتیک اتفاق می‌افتد که –جز چند دقیقه بعد از حادثه- ارتباطی به شوک بعد از مرگِ اِلی ندارد. فکر می‌کردم موقعیت اخلاقیِ فیلم با طرحِ احتمالات و پرسش‌های مختلف به سطحی فلسفی ارتقاء پیدا کرده و این سکون ناشی از بلاتکلیفیِ فیلمساز در مواجهه با فلسفی‌شدگیِ داستان است؛ اما حالا پس از سال‌ها می‌دانیم که آن احتمالات متعدد و متفاوت یکی از مولفه‌های سبکی شده که بعدها به سبک فرهادی مشهور شد. او با تیزهوشی دریافته بود که بازی با احتمالات دو کارکرد مهم دارد: هم می‌تواند مثل فیلم‌های معمایی، هیچکاک‌وار، تعلیقی جذاب -و حتی نفسگیر- به فیلم‌های اجتماعی‌اش اضافه کند و هم به زبان روایت، ویژگیِ عدم قطعیت و تأویل‌پذیری ببخشد که یکی از شاخصه‌های اصلیِ زبان متعالی هنر است. در نتیجه، این مولفه را در آثار بعدی خود بسط داد تا آن را به اوج برساند. در جدایی نادر از سیمین،که بنظرم بی‌نقص‌ترین فیلم اوست، از مولفه‌ی بازی با احتمالات در کنار دیگر عوامل دراماتیک یک سمفونی هماهنگ ساخت؛ اما در گذشته (فیلم فرانسوی‌اش) اتکاء به این سبک-بنظرم- تبدیل به پاشنه‌ی آشیل فیلم شد و جامه‌ای بود که بر قامت فیلم، نادوخته بنظر می‌آمد. اما چرا بازیِ بیش از حد با احتمالات، یا دِرام احتمالات، گاهی آن‌قدر خوب کار می‌کند و گاهی پاشنه‌ی آشیل است؟ کوتاه بگویم، گمان می‌کنم زیاده‌روی در احتمال‌پردازی باعث سکون یا ایستایی داستان می‌شود؛ یا دقیق‌تر، منتهی به ایستایی عینی و پویایی ذهنی می‌شود؛ یعنی روند حرکتِ روایت، که حرکتی طولی است، متوقف می‌شود و داستان صرفاً در ذهن مخاطب بسط پیدا می کند که حرکتی عرضی است در حالی‌که در یک داستان دراماتیک باید حرکت عینی و ذهنیِ روایت بر هم منطبق باشند. در واقع به همین دلیل است که با وجود آن‌که ریتم و تمپوی سکانس‌های قهرمان سرعت بالایی دارد در اواسط داستان احساس ملال و کُندی بوجود می‌آید. این اتفاق در فیلم گذشته در کامل‌ترین شکلِ یک نقیصه (!) رخ می‌دهد و نظام نشانه‌شناسانه‌ی بسیار غنی فیلم دیده نمی‌شود(شاید غنی‌ترینِ فرهادی). شاهدی که می‌تواند این فرضیه را تأیید کند این است که دِرام احتمالات، تا جایی که می‌دانم، تنها در دِرام‌های دادگاهی با موضوع قضاوت و محکومیت برای مخاطب یک روایت دراماتیک، پذیرفتنی است و با دیگر مولفه‌های دِرام یک وحدت منسجم پیدا می‌کند؛ فرهادی هم در جدایی نادر از سیمین چند سکانس از بهترین‌های تاریخ سینمای ایران را در دادگاه می‌سازد و در موقعیت‌های دیگر هم هر بار که در دادگاه نیستیم انگار یک دادگاه غیررسمی شکل می‌گیرد و دِرام احتمالاتِ او کار می‌کند هرچند وقتی در طرح احتمالات افراط می‌شود امکان پیگیری و پیشروی داستان بوجود نمی‌آید و روایت عینیِ داستان در جا می‌زند. بنظرم در میان فیلم‌های فرهادی‌وار ِ او، فروشنده یک اتفاق متفاوت بود که مثل جدایی نادر از سیمین، دِرام احتمالات‌اش با موقعیت دراماتیک به وحدت رسیده بود و از این مولفه استفاده‌ی سبک‌گرایانه نمی‌کرد بنابراین در آن‌جا حرکت طولی داستان از پا نیفتاد؛ اما بدلایل مختلف، از مرگ شوک‌آورِ صدابردار فیلم و شاید موارد دیگری که ما بی‌خبریم فرهادی در فروشنده همان کارگردانِ موشکاف و متمرکز همیشگی نبود و حاصل کار با بهترینِ خودش فاصله داشت. بنظرم می آید اگر اصغر فرهادی به احتمال‌پردازی بچشم سبک نگاه نکند، مثل جدایی و فروشنده، همچنان آثار درخشانی خواهد ساخت. ( رویکرد او درباره‌ی غافلگیری دراماتیک هم گاهی با مشکل مشابهی مواجه می‌شود که امیدوارم در فرصت دیگری به آن بپردازم)
با این‌حال، قهرمانِ فرهادی بگمانم یک اثر هنری ارجمند و ماندگار است. آرزو می‌کنم او باز هم با موفقیت در اسکار ما را سرافراز کند. باید قدردان او بود که یک‌تنه بار فرهنگ ایران را در سطح بین‌المللی، در تراز بالا، به دوش می‌کشد درحالی‌که داخل و خارج از سنگ‌پرانی‌های سیاسی و مغرضانه به او دست برنمی‌دارند. قهرمان از آن فیلم‌هاست که می‌تواند کورانِ گفتگوی فرهنگی راه بیندازد؛ یک اثر هنری همین‌که مانع سکون و مُرداب‌شدگیِ فرهنگ شود، موافق‌اش باشید یا مخالف، کاری که باید را بدرستی انجام داده است.
در پایان نمی‌توان از این فیلم گفت و امیر جدیدی را نادیده گرفت. قهرمانی که از فشار اضطراب، بیمار بنظر می‌رسد. با آن صورت رنگ‌پریده و کم‌نفسی؛ انگار کم‌خون است یا خونریزی داخلی کرده و خودش خبر ندارد. او باید جوانی ساده‌دل را جوری بازی می‌کرده که ساده‌لوح بنظر نیاید. کار بسیار دشواری است. بخصوص که این یک سنت غلط و جا افتاده در بسیاری از فیلم‌هاست که شخصیت‌ها را کم‌هوش یا ابله طراحی می‌کنند تا داستان پیش برود! چون بدون این ساده‌لوحی متقاعد کردنِ شخصیت به انجام رفتارهای دراماتیک ممکن نیست و نمی‌توان بدون بلاهت هر بلایی که خواستیم بر سر شخصیت بیاوریم. اما در قهرمان این گونه نیست ساده‌دلی از هسته‌ی اصلی یا جَنینِ سالم داستان متولد شده و با دیگر اندام‌های فیلم، تناسب ناقص‌الخلقه‌ای ندارد. امیدوارم امیر جدیدی با فیزیک و صدای خوبی که دارد بتواند در آینده‌ای نزدیک در فیلم‌های بین‌المللی حضوری موفق و افتخارآفرین داشته باشد.
*فیلمنامه‌نویس و فیلمساز
آخرین خبرها
- فرامرز اصلانی درگذشت
- آزادی توماج صالحی با قید وثیقه
- «عقابها» پرمخاطبترین فیلم تاریخ سینمای ایران!
- وحید تاج: بزرگترین ریسک زندگیام را نزد استاد شجریان انجام دادم
- با ۱۰ ورزشکار جذاب مرد دنیا در سال ۲۰۲۳ آشنا شوید
- حمایت ۲۶ صنف سینمایی برای علی دهکردی/ پاسخ مدیرعامل جدید خانه سینما
- استودیوهای بزرگ فیلمسازی «ایلان ماسک» را تحریم کردند
- همکاری برد پیت و آدام سندلر در کمدی نتفلیکس
- آتیلا پسیانی بلد بود از بیرحمیهای زندگی انتقام بگیرد
- علی دهکردی مدیرعامل خانه سینما شد
- سانسور عجیب در سریال زخم کاری که خبرساز شد
- انتقاد شدید محمود گبرلو از برخورد تلویزیون با اصغر فرهادی
- تجلیل از مدس میکلسن و فوزی بنسعیدی در جشنواره مراکش
- درخواست دختر بیتا فرهی برای تشکیل تیم پزشکی
- چه کسی جک نیکلسون را به سینما برمیگرداند؟
- تشویق طولانی مسعود کیمیایی در «بازنمایش قصه ترانههای ماندگار»/ کیمیایی از غم نبود مهرجویی گفت
- انتقادات تند فهیم به «سرزمین مادری» و کمال تبریزی
- لیدی مکبث در تماشاخانه ایرانشهر
- جشنواره توکیو جایزه آکیرا کوروساوا را به ایناریتو و فوکادا اهدا می‌کند
- شان پن در نقش خودش بازی می‌کند/ حضور در یک سریال جنگی
مرتبط با خبر
خبرهای پربازدید
«شهربانو» در رقابت زردآلوی طلایی ارمنستان
فیلم سینمایی «شهربانو» ساخته مریم بحرالعلومی با عنوان جهانی Lady of the City برای حضور در بخش مسابقه بین‌الملل هجدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم زردآلوی طلایی ارمنستان (GAIFF) انتخاب شده است. به گزارش سینماسینما به نقل از مشاور رسانه‌ای، هجدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم زردآلوی طلایی ارمنستان (GAIFF) از ۳ تا ۱۰...
۱۴۰۰/۰۷/۰۳
انتشار نسخه ویژه نابینایان «درباره الی» با صدای فرشته صدرعرفایی
فرشته صدرعرفایی فیلم سینمایی «درباره الی» ساخته اصغر فرهادی را برای نابینایان توضیح‌دار کرد. به گزارش سینماسینما به نقل از روابط عمومی سوینا، این گروه نسخه ویژه نابینایان فیلم سینمایی «درباره الی» ساخته اصغر فرهادی را روز پنجشنبه ۱۷ تیر ماه در چارچوب برنامه فیلمخانه منتشر می‌کند. این فیلم روز...
۱۴۰۰/۰۴/۱۶
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
قرارداد پخش داخلی «قهرمان» فرهادی بسته شد
«خانه فیلم» در تدارک گسترده برای جدیدترین فیلم اصغر فرهادی در ایران است. به گزارش سینماسینما، سعید خانی مدیر عامل «خانه فیلم» خبر داد که قرارداد پخش داخلی «قهرمان» به کارگردانی اصغر فرهادی جهت اکران سراسری در ایران با این شرکت امضا شده است. در فیلم «قهرمان» امیر جدیدی، محسن...
۱۴۰۰/۰۳/۲۲
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
فیلم «قهرمان» اصغر فرهادی در بخش مسابقه جشنواره کن
فیلم سینمایی «قهرمان» به کارگردانی اصغر فرهادی، در بخش مسابقه‌ی فستیوال فیلم کن در فرانسه برای نخستین بار به نمایش در می‌آید. به گزارش سینماسینما، «قهرمان»، نهمین ساخته فرهادی‌ست و امیر جدیدی، محسن تنابنده، فرشته صدرعرفایی، احسان گودرزى و سارینا فرهادی به همراه جمعی دیگر از بازیگران که اغلب از...
۱۴۰۰/۰۳/۱۳
به بهانه بازی فرشته صدرعرفایی در "شهربانو"
فرشته صدرعرفایی در ماه‌های قبل در فیلم "شهربانو" به ایفای نقش پرداخت و این فیلم به تازگی پروانه نمایش گرفته است؛ فیلمی که دست‌اندرکاران آن اعلام می‌کنند اگر جشنواره فیلم فجر برگزار شود، متقاضی حضور خواهند بود.
۱۳۹۹/۰۷/۰۷
دریافت مجوز نمایش«شهربانو»/ عکسی متفاوت از فرشته صدرعرفایی
سینماپرس: پروانه نمایش فیلم سینمایی «شهربانو» جدیدترین اثر مریم بحرالعلومی صادر شد.
۱۳۹۹/۰۷/۰۷
گلاره عباسی در «شهربانو» هم بازی فرشته صدرعرفایی شد
سینماپرس: گلاره عباسی به فیلم سینمایی «شهربانو» به کارگردانی مریم بحرالعلومی و تهیه‌کنندگی پگاه احمدی پیوست.
۱۳۹۸/۰۸/۲۵
صعود مقاومت ناپذیر و حیرت انگیز آقای کارگردان/ نگاهی به فیلم «چهارشنبه سوری» به مناسبت سالروز تولد اصغر فرهادی
سینماسینما، حسین آریانی «چهارشنبه‌سوری» سومین فیلم اصغر فرهادی که بخش اول از سه گانه اش (در کنار فیلم های درباره الی و جدایی نادر از سیمین) درباره قضاوت، دروغ و پنهان کاری است، دربردارنده ی نخستین زمینه سازی ها و کوشش ها برای شکل گیری مولفه های اصلی آنچه ما...
۱۴۰۳/۰۲/۱۷
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
شهاب حسینی؛ تنوع در پذیرش نقش، تناقض و شتابزدگی در واکنش‌ها/ یادداشت کیوان کثیریان
سینماسینما: کیوان کثیریان در مجله واو نوشت: سینمای ایران پس از انقلاب، بازیگران پرتعدادی را به خود ندیده که بتوانند سالیان دراز خود را در سطح اول سینما حفظ کنند. شهاب حسینی یکی از این چهره‌های کم شمار است. او گرچه کمی دیر- در ۲۸ سالگی- بازی جلوی دوربین سینما...
۱۴۰۳/۰۲/۱۴
بزرگداشت اصغر فرهادی در جشنواره کلمبیایی
شصت و سومین جشنواره بین‌المللی فیلم «کارتاخنا» در کشور کلمبیا برنامه بزرگداشت اصغر فرهادی را با نمایش دو اثر از این فیلمساز ایرانی برگزار خواهد کرد. به گزارش سینماسینما، این رویداد سینمایی از تاریخ ۱۶ تا ۲۱ آوریل (۲۸ فروردین تا دوم اردیبهشت) در شهر کارتاخنای کلمبیا برگزار می‌شود و...
۱۴۰۳/۰۱/۲۹
دعوت هندی‌ها از اصغر فرهادی
فرهادی به دعوت موسسه فیلم و تلویزیون «ساتیاجیت رای» در یک کنفرانس درباره مرمت و آرشیو آثار سینمایی در هند حضور می‌یابد. به گزارش سینماسینما، کنفرانس بین المللی «Arcurea» از ۱۶ تا ۲۲ مارس (۲۶ اسفند تا سوم فروردین) و از سوی موسسه فیلم و تلویزیون ساتیاجیت رای هند برگزاری...
۱۴۰۲/۱۲/۲۴
با حکم دادگاه؛ «قهرمانِ» فرهادی تبرئه شد
حکم دادگاه پرونده نقض حقوق مؤلف در فیلم «قهرمان» بر اساس نظریات تخصصی سه تن از اساتید دانشگاه تهران، متخصص و مدرس در رشته حقوق مالکیت فکری و همچنین چهار کارشناس هنری رسمی که به اتفاق تمامی ادعاهای شاکی را بی اساس و مردود اعلام کرده بودند، صادر و فیلم...
۱۴۰۲/۱۲/۲۳
جشنواره بلگراد به اصغر فرهادی جایزه داد
مدیر فستیوال فیلم بلگراد در مراسم بزرگداشت اصغر فرهادی، او را منبع الهام فیلمسازان جوان کشورش معرفی کرد. به گزارش سینماسینما، فستیوال فیلم بلگراد هر سال برای یکی از تاثیرگذارترین سینماگران جهان بزرگداشتی برگزار می کند و این جشنواره امسال جایزه دستاورد سینمایی (Victor Award) را به اصغر فرهادی در...
۱۴۰۲/۱۲/۱۲
بلگراد جایزه ویژه فرهادی را داد
اصغر فرهادی جایزه ویژه نقش برجسته در هنر سینما را از پنجاه و دومین جشنواره فیلم بلگراد در کشور صربستان دریافت کرد. به گزارش ایسنا، اصغر فرهادی نویسنده و کارگردان ...ادامه مطلب نوشته بلگراد جایزه ویژه فرهادی را داد اولین بار در بانی فیلم. پدیدار شد.
۱۴۰۲/۱۲/۱۲
جشنواره بلگراد دهم اسفند جایزه ویکتور را به فرهادی می‌دهد
جایزه ویکتور بلگراد برای مشارکت برجسته در هنر سینما در پنجاه و دومین جشنواره بین‌المللی فیلم بلگراد (FEST) به اصغر فرهادی کارگردان ایرانی اهدا می‌شود. به گزارش مهر به نقل ...ادامه مطلب نوشته جشنواره بلگراد دهم اسفند جایزه ویکتور را به فرهادی می‌دهد اولین بار در بانی فیلم. پدیدار شد.
۱۴۰۲/۱۱/۳۰
منتظر بمانید..
امیر جدیدی، منصور بهرامی می‌شود
امیر جدیدی در فیلم بیوگرافی «منصور» در نقش منصور بهرامی تنیسور مشهور ایرانی ایفای نقش می‌کند. به گزارش سینماسینما، کمپانی فرانس تی‌وی حق پخش جهانی فیلم بیوگرافی «منصور» به کارگردانی «رومالد بولانژه» را در اختیار گرفته که روایتی از زندگی منصور بهرامی تنیسور مشهور از ایرانی و مهاجرت او به...
۱۴۰۳/۰۲/۱۰
منتظر بمانید..
امیر جدیدی بازیگر نقش تنیسور ایرانی در فیلم فرانسوی شد
امیر جدیدی در فیلم بیوگرافی «منصور» در نقش منصور بهرامی تنیسور مشهور ایرانی ایفای نقش می‌کند. به گزارش ایسنا، کمپانی فرانس تی‌وی حق پخش جهانی فیلم بیوگرافی «منصور» به کارگردانی ...ادامه مطلب نوشته امیر جدیدی بازیگر نقش تنیسور ایرانی در فیلم فرانسوی شد اولین بار در بانی فیلم. پدیدار شد.
۱۴۰۳/۰۲/۱۰
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
چرا امیر جدیدی برای “قهرمان” وزن کم کرد؟
امیر جدیدی در گفتگویی با هالیوود ریپورتر درباره شرایط انتخاب به عنوان بازیگر نقش رحیم در فیلم سینمایی «قهرمان» صحبت کرد. به گزارش ایسنا، اصغر فرهادی در ابتدا قصد داشت ...ادامه مطلب
۱۴۰۰/۱۰/۲۲
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
بدهی‌هایی که هیچ انسان صادقی توان پرداختش را ندارد
مجله نیویورک‌تایمز در مطلبی با عنوان «انجام کار درست، با دلیلی اشتباه» به بررسی فیلم‌سینمایی «قهرمان» ساخته اصغر فرهادی پرداخته است. به گزارش سینماسینما، ای.او.اسکات در مطلیی که در نیویورک‌تایمز منتشر شد، نوشته است: آخرین فیلم اصغر فرهادی، «قهرمان»، این جمله را از نمایشنامه «قتل در کلیسای جامع» نوشته تی....
۱۴۰۰/۱۰/۲۱
چرا امیر جدیدی برای "قهرمان" وزن کم کرد؟
امیر جدیدی در گفتگویی با هالیوود ریپورتر درباره شرایط انتخاب به عنوان بازیگر نقش رحیم در فیلم سینمایی «قهرمان» صحبت کرد.
۱۴۰۰/۱۰/۲۲
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
«قهرمان» در لیست پیش‌بینی نشریه ورایتی
نشریه «رپ» امیر جدیدی را شایسته توجه اسکار دانست. به گزارش سینماسینما، همزمان با آغاز اکران «قهرمان» در کشورهای فرانسه و آمریکا، نشریه «ورایتی» در جدیدترین پیش‌بینی خود، «قهرمان» را در لیست پنج فیلم شانس اسکار در رشته بهترین فیلم بین‌المللی قرار داد. در این لیست که جدیدترین فهرست پیش‌بینی‌های...
۱۴۰۰/۱۰/۱۷
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
اکران خیریه «قهرمان» برگزار شد
اکران خیریه «قهرمان» با هدف آزاد کردن زندانیان مالی برگزار شد. به گزارش سینماسینما اکران خیریه «قهرمان» با حضور امیر جدیدى و محسن تنابنده ، برای آزاد کردن زندانیان مالی، دوشنبه شب (ششم دی ماه) در پردیس سینمایی شمیران برگزار شد. طی این مراسم از محل فروش فیلم، با کمک...
۱۴۰۰/۱۰/۰۸
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
قهرمان قربانی/ نگاهی به فیلم «قهرمان»
سینماسینما، محمد شریعت پناه با نقش بستن عنوان «قهرمان» بر روی پرده نقره ای انتظار داریم شاهد تماشای فیلمی باشیم از چیرگی درستی بر کژی، استیلای پاکی بر پلشتی، غلبه قانون بر قانون شکنی، سیطره عدالت بر بی عدالتی اما کارگردان در سکانس ابتدایی فیلم با آشنایی‌زدایی از مفهوم قهرمان...
۱۴۰۰/۱۰/۰۴