سینماسینما، محمدرضا بیاتی*
چرا گاهی آدمهای بد را دوست داریم؟ چرا دوستداشتن ِ آدم بدها در روایتهای داستانی بیشتر اتفاق میافتد؟ و چندین چون و چرایِ مهم دیگر، همگی، پرسشهای مهمی دربارهی ضدقهرمانها هستند. آیا مالک در زخمِ کاری را دوست داریم چون جواد عزتی بازیگری توانا و دوستداشتنی است؟ خب… بله دلایلی از این دست هم میتوانند مؤثر باشند اما مسأله جنبههای ناپیدایِ اساسیتری هم دارد. پاسخ کوتاه را شاید بتوان در زیر چتر ِ مفهوم همدلی پیدا کرد ( همدردی و همذاتپنداری -با کمی تفاوت- در همین دایرهی معنایی جای میگیرند). واقعاً چه اتفاقی میافتد یا باید چه اتفاقی بیفتد که ما با کسی همدلی کنیم؟ چگونه ممکن است با کسی که مرتکب شرارت میشود همدلی کرد؟! در روانشناسی هیجان -در سالهای اخیر- پژوهشهای جالب توجهی در اینباره انجام گرفته که من نمیخواهم به آنها بپردازم، شاید وقتی دیگر؛ در این یادداشت قصد دارم از چشماندازِ ناگفتهتری به همدلی دراماتیک نگاه کنم یعنی از نظرگاه فلسفهی حقوق.
در فلسفهی حقوق وقتی از مسئولیت کیفریِ مجرم بحث میشود به نظر میآید که استدلال اصلی متکی بر اختیار مجرم است؛ به بیان روشنتر، اگر فردی مرتکب خطایی شود هنگامی دارای مسئولیت کیفری است که آزادانه، آگاهانه و عامدانه دست به یک عمل مجرمانه زده باشد. در این استدلال، دو مفهوم یا دو موقعیت از هم تفکیک میشود؛ توجیه و عذر. در هر دو حالت یک عمل خاص، آسیب به بار میآورد اما از آنجا که رفتاری ناگزیر و از روی ناچاری بوده، فرد خطاکار فاقد مسئولیت کیفری است؛ مثلاً اگر شما در برابر خشونت دیگری برای دفاع از خود عملی خشونتآمیز انجام دهید، بهرغم آسیبی که به دیگری میزنید، عمل شما موجه است؛ یعنی اگر دوباره در چنین موقعیتی قرار بگیرید بهناچار همین عمل را تکرار خواهید کرد. اما اگر کسی بهدلیل افسردگی و غمزدگیِ بیمارگونه، مثلاً ناشی از یک سوگ، عمل خطایی انجام دهد رفتار او نادرست قضاوت میشود اما معمولاً مسئول دانسته نخواهد شد و میتوان گفت فرد، معذور است؛ در عذر، باور بر این است که ضعفهای بشری فرد را به انجام عمل نادرست واداشته و فرض بر این است که چنانکه این ضعف غلبه نکند در شرایط مشابه، مجرم یا خطاکار آن رفتار را تکرار نخواهد کرد.
در واقع، به بیان سادهتر، اگر کسی مرتکب خطایی شود و ما او را موجه یا معذور بدانیم به او تا حدی حق دادهایم و همدلی کردهایم؛ چون معتقدیم فرد خطاکار تحت تأثیرِ نوعی اِکراه، اضطرارِ درونی یا بیرونی، مرتکب یک رفتار شده، و یا بهعبارتی، ارادهی او در ارتکابِ امر ناهنجار، ارادهای تحمیلی است. با این تحلیل -بهنظر نگارنده- این همان نکتهای است که باعث همدلی با برخی از ضدقهرمانها یا آدمبدهای داستان میشود؛ بخصوص در داستانهای دراماتیکی که برپایهی روابط انسانی شکل میگیرند بدون خطا هیچ شخصیت و موقعیت دراماتیکی خلق نمیشود. بنابراین فرایند همدلی به همین سادگی، در عین پیچیدگی، است که آدم بدِ داستان مرتکب عملی میشود که خطاست اما از نگاه مخاطب -دست کم- تاحدی موجه یا معذور است و همین درجه از توجیه و عذر میتواند باعث همدلی با ضدقهرمانِ داستان شود و هر قدر مخاطب آدم بد را موجهتر و معذورتر بداند همدلی به دلسوزی نزدیکتر میشود اما -بهنظرم- دلنشینی وقتی اتفاق میافتد که ضدقهرمان نسبت به خود و خطاهایاش صادق است و تماشای این صداقت با خود، در عین خطاکاری و معذوری، حسی از دلنشینی را در مخاطب بیدار میکند؛ یکی از نمونههای دقیق این فرایند همدلی را میتوان در کهنالگویِ داستانیِ انتقام مشاهده کرد چرا که با استدلال موجه یا معذور بودنِ شخصیتهای انتقامگیر است که بسیاری از داستانهای تاریخ همدلانه شدهاند. (تحلیل بر اساس فاصلهی زیباییشناختیِ مخاطب از وقایع تلخ یا ناهنجار داستان، و همدلی برآمده از آن، بخشی از پژوهشهای روانشناختی است که امیدوارم بتوانم در یادداشتی دیگر به آن بپردازم)
اما نکتهی بسیار مهم دیگر اینجاست که ما، در جایگاه مخاطب، در درون گفتمان تاریخی خود به کسی حق انجامدادن یا ندادنِ کاری را میدهیم. بنابراین، استدلال ضدقهرمان که باعث توجیه یا عذر او میشود تنها وقتی همدلیبرانگیز است که آن استدلال در آن گفتمان یا پارادایم پذیرفتنی باشد؛ یعنی اگر آدم بدِ داستان با این دلیل که به او ظلم شده یا جهان ناعادلانه است دست به رفتارهای ناهنجار بزند باید این دلیل در گفتمان مخاطب قابل قبول باشد. قیصر مسعود کیمیایی، که احتمالاً نخستین و بهیادماندنیترین ضدقهرمان سینمای ایران است، وقتی تصمیم میگیرد که خودش عدالت را اجرا کند مخاطب با او همدلی میکند چون باور دارد در نظام حقوقی، یا حتی در نظام هستی در آن گفتمان تاریخی، دادِ مظلوم ستانده نخواهد شد مگر خود دست به کار شود. نمونهی دیگر حاجکاظم در آژانس شیشهای ابراهیم حاتمیکیاست؛ در داستان آژانس با آنکه بهنظر میآمد بیشتر مخاطبان معتقد بودند حاجکاظم در گروگانگیری مردم، مُحق و موجه نیست و باید فریاد اعتراضاش را بر سرِ مسئولان امر بکشد با اینوجود حاجکاظم در موقعیت یک انسان معذور قرار میگیرد، بنابراین حتی مخاطبان مخالف با خود را همدلانه درگیر میکند.
درکِ چنین مفهومی از همدلی نه فقط برای شخصیتپردازی اهمیتی حیاتی دارد که برای سیاستگذاران فرهنگی در ایران نیز روشنگر است اگر گوشی برای شنیدن داشته باشند. بسیار دیدهایم که تلویزیون یا نهادهای فرهنگی با این سودا که الگوهای ارزشیِ خود را ترویج کنند آدمهای خوبی را سفارش میدهند که ظاهراً همهی معیارهای خوبی را دارند اما مخاطبان اگر از آن آدم خوبهای سفارشی بیزار نباشند آنها را به تمسخر میگیرند؛ چرا؟ چون بین گفتمان حقانیتِ رسمی با گفتمان حقانیت مخاطب، فاصله یا شکافی بزرگ وجود دارد. نتیجه آن است که مخاطب به جای همدلی با قهرمان رسمی با ضدقهرمانها همدل میشود چون آنها را موجهتر یا معذورتر میداند.
بگذارید فراتر بروم و بگویم همدلیبرانگیزترین شخصیتِ هر داستان دراماتیکی کسی است که درحالیکه موجه یا معذور است مرتکب خطایی میشود یا در معرض آزمونِ یک خطا قرار میگیرد. (حتی دربارهی شخصیتهای قدیس که باور راسخ به خطاناپذیری آنها وجود دارد، مانند حضرت مسیح، نیز در معرض آزمونی بزرگبودن صادق است هرچند در این موارد از آن جا که این شخصیتها جایگاه فراانسانی و اسطورهای پیدا کردهاند تحلیل دیگری میطلبند)
نگارنده، تخصصی در زمینهی فلسفهی حقوق ندارد و صرفاً کوشیده است از مفاهیم آن برای درک بهتر داستان دراماتیک بهره بگیرد؛ با این حال، بهنظرم میآید مطالعهی برخی از مفاهیم بنیادی و نظریههای حقوقی به دانشجویان، فیلمنامهنویسان و فیلمسازان کمک کند تا از سطحینگری، خاماندیشی و عوامزدگی در طراحی موقعیتهای دراماتیک بپرهیزند؛ چرا که بسیاری از موقعیتهای دراماتیک از تعارض بین حقوق و اخلاق، یا کشمکش بین حقوق فرد و جامعه خلق میشوند؛ به گمانم آگاهی از آنها ذهنِ گوش به زنگ هنرمند را به تقابلهای داستانسازِ عمیقتر حساس میکند.
*فیلمنامهنویس و فیلمساز
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
سینماسینما، جمال رهنمایی* رویای شیرینی که سمیرا در قسمت آخر سریال زخم کاری میبیند، تمام هدفی است که او در قسمت دوم سریال آن را دنبال کرده و در آن ناکام مانده است. وقتی او با جنازه میثم در ویلای طلوعی مواجه میشود از حال میرود، بعد از دیدن این...
۱۴۰۲/۱۰/۱۱
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
همزمان با انجام آخرین مراحل فنی، اولین عکس از نقش آفرینی جواد عزتی در فیلم سینمایی «مرد بازنده» منتشر شد. به گزارش سینماسینما به نقل از مشاور رسانهای پروژه، نخستین عکس از فیلم سینمایی «مرد بازنده» به کارگردانی محمدحسین مهدویان و تهیهکنندگی مشترک کامران حجازی و امیر بنان منتشر شد....
۱۴۰۰/۱۰/۱۲
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
سینماسینما، منوچهر دین پرست طمع، بن مایه «زخم کاری»است که در سراسر آن اضطراب را تا مغز استخوان مخاطب فرو می کند. ازاضطراب اخلاقی تا اضطراب اقتصادی. اما این دو پیوندی عجیب و ناگسستنی با یکدیگر دارند. دو خانواده از یک ایل و تبار، برای دستیابی به موقعیت های بیشتر...
۱۴۰۰/۰۶/۲۳
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
سینماسینما، محمد تقیزاده جذب مخاطب و جذابیت در قصهگویی در سینما، این مدیوم تصویری را به پرمخاطبترین هنر در جهان بدل کرده است؛ اما جذابیت و همذات پنداری با تماشاگر نیز اصول و آدابی دارد که تاریخ سینما و آثار برجسته آن، بهترین الگو و روشنترین مسیر را برای نیل...
۱۴۰۰/۰۶/۱۹
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
سینماسینما، زهرا مشتاق من اگر میتوانستم همین امروز صبح از محمد حسین مهدویان شکایت میکردم. چون او در «زخم کاری» به ریههای هیولای بازیگری ایران بدجور زخم زده است. مگر ما چند تا هیولا مثل جواد عزتی لعنتی داریم که بتواند این اندازه درخشان باشد. «زخم کاری» اصلا با جواد...
۱۴۰۰/۰۶/۱۵
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
سینماسینما، فریبا اشوئی حاج آقا ریزآبادی، مالک را دست راست خودش می داند و امورات هلدینگش را به او سپرده است. ناصر پسر حاجی در حال حاضر چشم دیدن مالک را ندارد تا این که... زخم کاری یک تراژدی روانشناختی -اجتماعی است که به موضوع پول و قدرت و بررسی...
۱۴۰۰/۰۴/۰۶
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
رعنا آزادیور، در جدیدترین تجربه حضور در نمایش خانگی مقابل دوربین سریال عاشقانه ـ تاریخی «جیران» رفت. به گزارش سینماسینما، به نقل از روابط عمومی سریال، اولین تصویر از رعنا آزادیور بازیگر نقش «تاج الدوله» در سریال «جیران» به کارگردانی حسن فتحی منتشر شد. «جیران» دومین تجربه بازیگری آزادیور در...
۱۴۰۰/۰۲/۳۱
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
با نزدیک شدن به زمان پخش سریال «زخم کاری» از ساخته های محمدحسین مهدویان، تصویری از رعنا آزادیور بازیگر این سریال منتشر شد.
۱۴۰۰/۰۲/۲۵
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
آنونس فیلم سینمایی «هفتهای یکبار آدم باش» به کارگردانی شهرام شاهحسینی و تهیهکنندگی مستانه مهاجر منتشر شد. نوشته انتشار آنونس فیلم سینمایی «هفتهای یکبار آدم باش» اولین بار در سوره سینما پدیدار شد.
۱۴۰۰/۰۱/۰۳
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
در آستانه اکران نوروزی فیلم «هفتهای یکبار آدم باش» از پوستر این اثر رونمایی شد. به گزارش سینماسینما، این فیلم کمدی خانوادگی به کارگردانی شهرام شاه حسینی و تهیهکنندگی مستانه مهاجر از روز جمعه۲۹ اسفند ماه در سینماهای سراسر کشوربه نمایش درمی آید و روایتگر زندگی دو برادر با سبک...
۱۳۹۹/۱۲/۲۹
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
کریستف رضاعی ساخت موسیقی «سونامی» به کارگردانی میلاد صدرعاملی را برعهده گرفت. به گزارش سینماسینما، ساخت موسیقی و صداگذاری فیلم سینمایی «سونامی» نخستین ساخته میلاد صدرعاملی آغاز شد. موسیقی این اثر سینمایی توسط کریستف رضاعی ساخته میشود و بهمن اردلان صداگذاری «سونامی» را برعهده دارد. بهرام رادان، مهرداد صدیقیان، علیرضا...
۱۳۹۷/۰۷/۲۹
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
تدوین فیلم سینمایی «سونامی» نخستین ساخته میلاد صدر عاملی، توسط بهرام دهقانی آغاز شد. به گزارش سینماسینما، فیلمبرداری این فیلم سینمایی ۷۲ جلسه، در تهران و اطراف آن به طول انجامید و مراحل فنی آن به تازگی آغاز شده است. بهرام رادان، مهرداد صدیقیان، علیرضا شجاع نوری، رعنا آزادیور، فرشته...
۱۳۹۷/۰۴/۲۰
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
تدوین فیلم سینمایی «سونامی» نخستین ساخته میلاد صدر عاملی، توسط بهرام دهقانی آغاز شد. به گزارش رسیده، فیلمبرداری این فیلم سینمایی ۷۲ جلسه، در تهران و اطراف آن به طول انجامید و مراحل فنی آن به تازگی آغاز شده است. بهرام رادان، مهرداد صدیقیان، علیرضا شجاع نوری، رعنا آزادیور، فرشته...
۱۳۹۷/۰۴/۲۰
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
سینماپرس: «به وقت خماری» با حضور محمدحسین لطیفی کارگردان، رعنا آزادیور و پوریا پورسرخ ۲ بازیگر اصلی این فیلم، در پاریس به نمایش درمیآید.
۱۳۹۷/۰۴/۱۹
منتظر بمانید..
فروش سینمای ایران در فروردین ۱۴۰۳ به بیش از ۱۴۶ میلیارد و ۲۳ میلیون تومان رسید که «تمساح خونی» با فروش بیش از ۸۸ میلیارد و ۸۵۱ میلیون تومان در صدر این جدول قرار دارد. نوشته «تمساح خونی» صدرنشین فروش سینمای ایران در فروردین ۱۴۰۳ اولین بار در سوره سینما...
۱۴۰۳/۰۲/۰۱
منتظر بمانید..
فیلم سینمایی «تمساح خونی» به کارگردانی جواد عزتی در بازه زمانی چهل روزه، ۱۰۰ میلیاردی شد. نوشته «تمساح خونی» چهل روزه ۱۰۰ میلیاردی شد اولین بار در سوره سینما پدیدار شد.
۱۴۰۳/۰۱/۲۷
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
فیلم سینمایی «تمساح خونی» در بازه زمانی ۴۰ روزه، ۱۰۰ میلیاردی شد. به گزارش سینماسینما، فیلم سینمایی «تمساح خونی» به کارگردانی جواد عزتی و تهیه کنندگی کامران حجازی که سهم ۷۵ درصدی از گیشه نوروزی سینماها در سال جدید داشته است، با ادامه استقبال مخاطبان، در بازه زمانی ۴۰ روز...
۱۴۰۳/۰۱/۲۷
فروش سینماها در سال ۱۴۰۳ در حالی به رقمی بیش از ۱۳۲ میلیارد تومان رسیده که به نظر میرسد به زودی رقابت تنگاتنگی بین دو کمدی «تمساح خونی» و «سال گربه» شکل بگیرد؛ آن هم در شرایطی که دیگر فیلمهای در حال اکران، در تعداد و رقم فروش بلیت بسیار...
۱۴۰۳/۰۱/۲۴
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
کمدی «تمساح خونی» به کارگردانی جواد عزتی همزمان با شکستن رکورد فروش نخستین ماه اکران یک فیلم، به سومین فیلم پرفروش تاریخ سینمای ایران تبدیل شد. نوشته «تمساح خونی» سومین فیلم پرفروش تاریخ سینمای ایران شد اولین بار در سوره سینما پدیدار شد.
۱۴۰۳/۰۱/۲۲
منتظر بمانید..
فیلم سینمایی کمدی «تمساح خونی» در کمتر از یک ماه به فروش ۸۰ میلیارد تومانی رسیده است. به گزارش ایسنا، کمدی سینمایی «تمساح خونی» نخستین ساخته جواد عزتی به تهیهکنندگی ...ادامه مطلب نوشته یک ماه اکران، ۸۰میلیارد فروش؛ «تمساح خونی» همچنان میفروشد! اولین بار در بانی فیلم. پدیدار شد.
۱۴۰۳/۰۱/۱۹
منتظر بمانید..
فیلم سینمایی «تمساح خونی» به کارگردانی جواد عزتی با ۶۵ میلیارد و ۹۰۶ میلیون تومان در صدر فروش اکران نوروزی سینمای ایران در سال ۱۴۰۳ قرار گرفت. نوشته «تمساح خونی» در صدر فروش اکران نوروزی ۱۴۰۳ اولین بار در سوره سینما پدیدار شد.
۱۴۰۳/۰۱/۱۵
«تمساح خونی» اولین ساخته سینمایی جواد عزتی به تهیه کنندگی کامران حجازی یککمدی اکشن دوست داشتنی است که مخاطبان بعد از پایان شبهای قدر و تعطیلیسینماها میتوانند به تماشای آن ...ادامه مطلب نوشته «تمساح خونی» یعنی چه؟ / ریسک بزرگی به قیمت زندگی اولین بار در بانی فیلم. پدیدار شد.
۱۴۰۳/۰۱/۱۴
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
«تمساح خونی» در ادامه اکران خود در سینماهای سراسر کشور، با فروش ٧ میلیاردی در یک روز، رکورد فروش روزانه و هفتگی سینما را شکست. نوشته دو رکورد تازه برای فیلم سینمایی «تمساح خونی» اولین بار در سوره سینما پدیدار شد.
۱۴۰۳/۰۱/۰۸
منتظر بمانید..
در فیلم کمدی اکشن «تمساح خونی» شاهد امضای ثابت جواد عزتی در کارهایش یعنی طنازی همراه با ادب و شرافت هستیم. به گزارش مهر، فیلم سینمایی «تمساخ خونی» اولین ساخته ...ادامه مطلب نوشته «تمساح خونی»؛ کمدی اکشنی طنازانه با امضای ثابت جواد عزتی اولین بار در بانی فیلم. پدیدار شد.
۱۴۰۲/۱۲/۲۵
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
فیلم سینمایی «تمساح خونی» در هفته اول اکران خود با ثبت رقم فروش ۱۱ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان، رکورد فروش هفته اول اکران را شکست. به گزارش سینماسینما، فیلم سینمایی «تمساح خونی» به کارگردانی جواد عزتی و تهیهکنندگی کامران حجازی که از ۱۶ اسفندماه اکران خود را در سینماهای...
۱۴۰۲/۱۲/۲۳
منتظر بمانید..
فیلم سینمایی «تمساح خونی» ساخته جواد عزتی، طی سه روز رکورد فروش افتتاحیه یک فیلم در سینمای ایران را با گیشه ٧ میلیارد و ۴۵٠ میلیون تومانی شکست. نوشته «تمساح خونی» رکورد فروش افتتاحیه سینمای ایران را شکست اولین بار در سوره سینما پدیدار شد.
۱۴۰۲/۱۲/۱۹
منتظر بمانید..
فیلم سینمایی «تمساح خونی» به کارگردانی جواد عزتی از امروز ۱۶ اسفندماه به عنوان یکی از فیلمهای اکران نوروزی به سینماها آمد. به گزارش ایرنا، فیلم سینمایی «تمساح خونی» به ...ادامه مطلب نوشته آغاز اکران «تمساح خونی» از امروز اولین بار در بانی فیلم. پدیدار شد.
۱۴۰۲/۱۲/۱۷
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
در آستانه اکران عمومی کمدی نوروزی «تمساح خونی» از چهارشنبه ۱۶ اسفندماه، از پوستر آن رونمایی شد. به گزارش سینماسینما، همزمان با مشخص شدن زمان اکران کمدی اکشن «تمساح خونی» اولین ساخته سینمایی جواد عزتی به تهیهکنندگی کامران حجازی و نویسندگی پدرام افشار، از پوستر رسمی این فیلم با طرحی...
۱۴۰۲/۱۲/۱۴
منتظر بمانید..
منتظر بمانید..
در آستانه اکران عمومی کمدی نوروزی «تمساح خونی» به کارگردانی جواد عزتی از چهارشنبه ۱۶ اسفندماه، از پوستر آن رونمایی شد. نوشته کمدی اکشن «تمساح خونی» به سینماها میآید اولین بار در سوره سینما پدیدار شد.
۱۴۰۲/۱۲/۱۴