چرا مستند «آقا مرتضی»، جنجالی و پرحاشیه شد؟

سینماسینما، محمد تقی‌زاده
در حالی‌که تنها سه قسمت از مستند آقا مرتضی تولید اوج از تلویزیون پخش شده، بار دیگر خیل انتقادات و اعتراضات به محصول جدید پخش شده از اوج در رسانه ملی بالا گرفته است تا شاهد این باشیم که رسانه ملی در ماه های منتهی به انتخابات ۱۴۰۰ تا چه اندازه مسیر جناحی را به نگاه ملی ترجیح داده است. البته ماجرای حاشیه های مستند آقا مرتضی با سریال گاندو به کلی متفاوت است اما در هر دو مجموعه پخش شده از تلویزیون، نگاه آماتوری و رویکرد سلیقه ای ارجح به اصول حرفه ای ساخت مستند و سریال بوده است. اما چرا مجموعه مستند آقا مرتضی ساخته سید عباس سید ابراهیمی و تهیه کنندگی مهدی مطهر حاشیه ساز و جنجالی شد به طوریکه خانواده شهید آوینی از مریم امینی همسر تا حسین معززی نیا داماد و کوثر آوینی دختر وی در فضای مجازی و رسانه ها به آن واکنش نشان دادند. علاوه بر این افراد، تهیه کنندگان چند مستند دیگر درباره شهید آوینی نیز به این مستند ۷ قسمتی واکنش نشان دادند. در پی اعتراض خانواده آوینی خانه مستند روز سه‌شنبه و در فاصله پخش تنها دو قسمت از این مجموعه جوابیه رسمی منتشر کرد. علت چیست؟

اتهام سرقت
اصلی ترین و قابل توجه ترین واکنش هایی که به مستند آقا مرتضی شده به استفاده سازندگان این مستند از مستندات قبلی پخش شده درباره شهید آوینی است به طوریکه در بسیاری از لحظات مستند آقا مرتضی شاهد این هستیم که پلان ها به طور کاملا مشخص و به تعداد زیاد از مستندهای قبلی ساخته شده در مجموعه روایت فتح برداشته شده است چنانکه سازندگان آن مستندها اتهام سرقت هنری را به سازندگان مستند آقا مرتضی نسبت دادند. به این اتهام در بیانیه خانه مستند پاسخ داده شده و ذکر شده که برای استفاده از این راش‌ها مجوزهای لازم اخذ شده است.

اتهام تحریف
اتهام تحریف واقعیت های مربوط به شخصیت و زندگی سید مرتضی آوینی از دیگر محورهایی است که به سازندگان این مستند در نقدها و در شبکه های اجتماعی وارد شده است. بررسی دقیق و بدون تعصب زندگی شهید آوینی نشان می دهد که مسیر زندگانی وی روند متفاوت و منحصر به فردی داشته به طوری که وی در دوران جوانی به فضاهای روشنفکری و ادبیات و هنر غرب علاقه زیادی داشته و پس از طی طریق و آشنایی و تسلط به آن فضا به مسیر دینی و انقلابی رسیده؛ حال آنکه در نگاه رسمی عمدتا بخش نخست زندگی وی حذف شده و تنها ابراز علاقه و ارادت شهید آوینی به ماهیت انقلاب اسلامی مورد تاکید قرار می گرفت. در مستند آقا مرتضی و به بهانه جسارت و با ادعای به تصویر کشیدن زندگی سید مرتضی بدون سانسور، تحریف ها و تاویل های جدیدی صورت گرفته که تناسب زیادی با واقعیت نداشته یا به طور کلی ورود به این موارد به نوعی ورود به حریم خصوصی و قضاوت نامنصفانه یا مغرضانه محسوب می شود. نمونه بارز این نوع نگاه به تصویر کشیدن رابطه مرتضی آوینی و غزاله علیزاده در مستند است که ماهیت این رویداد در بیشتر منابع رسمی حذف شده و در قسمت اول این مجموعه و در عرض دو دقیقه (دقیقه ۱۰ و نیم تا ۱۲ و نیم) به آن پرداخته شده است. نکته مهم در این مورد نسبت دادن علاقه یک طرفه غزاله علیزاده به مرتضی آوینی است که به نظر می رسد ورود به این ماجرای شخصی و قضاوت درباره آن از عهده و وظیفه یک مستندساز خارج و علاوه بر دخالت در حریم خصوصی به نوعی تحریف واقعیت نیز به حساب می آید.

اتهام پروپاگاندا
بحث مصادره شخصیت سید مرتضی آوینی در میان برخی گروه های فرهنگی و ارزشی جامعه موضوعی است که بارها و بارها توسط افراد مختلف مطرح و درباره آن سخنرانی و نوشته هایی نیز منتشر شده است. در اینجا نیز سازندگان در موضوعات مختلف به جای آوینی به اعلام موضع و رصد واقعیت های موجود در جامعه پرداخته و ایده ها و گفتمان خود را از زبان و نگاه شهید آوینی مطرح کردند. موضوعی که با اینکه بارها و بارها از سوی نزدیکان وی تکذیب و غیرواقعی خوانده شده است اما گروهی از فعالان فرهنگی اصرار داشتند که این نوع پروپاگاندا را در خصوص شخصیت و زندگانی مرتضی آوینی مطرح کنند تا جاییکه بدون شک شهید مرتضی آوینی را که یکی از منحصر به فرد ترین شهدای قابل احترام است را به شخصیتی مصادره شده تبدیل و به بهانه های مختلف، موضوعات و جهت گیری های مختلفی را به وی نسبت دهند.