من از غوغای ابر و آسمان می فهمم اینجایی/ نگاهی به فیلم «مرداد»

سینماسینما، انسیه نجفی:

 

«مرداد» به کارگردانی و نویسندگی بهمن کامیار، سعی در نمایش درام اجتماعی تریلرگونه با ایجاد تعلیق و روند ساختاری گره گشایی در آخر فیلمنامه دارد، اما متاسفانه نتوانسته به طور کامل این نقشه راه را پیاده کند. در تیتراژ طولانی ابتدای فیلم بهمن کامیار، قبل از عناوین حرفه ای به عنوان سرمایه گذار معرفی می شود. ۱۰ دقیقه اول و سکانس افتتاحیه فیلم به معرفی شخصیت ها و فضای کلی داستان البته نه چندان قوی می گذرد. در ساختار روایی فیلم سعی شده با واژه های مبهم و نامشخص، داستان و موقعیت پرسوناژها و خط اصلی قصه را لو ندهد.

رمزگشایی آخر داستان است و مخاطب را در تعلیقی آزاردهنده نگه می دارد. درباره شغل و موقعیت افراد در طول قصه اطلاعات نمی دهد. اصل ماجرای قصه در لایه زیرین جاری است و قهرمان زن قصه، رویا، هم به طور موازی در پی گره گشایی نهایی، تعلیق را بیشتر می کند. گره گشایی به طور ناگهانی در یک چهارم پایانی فیلم اتفاق می افتد و شغل ایشان و پیرنگ اصلی قصه رونمایی می شود (سکانس امیر و رویا و سوگل در خانه امیر). قصه از ابتدا زیرپوستی جلو می رود و خطوط داستان در انتها و در زیر کالبد آن به هم گره می خورد. این روال اصلی فیلم و نوع داستان روایت شده است، اما به دلیل شتاب زدگی و ضعف در ساختار درام و چهارچوب نه چندان قدرتمند، نتوانسته مخاطب را راضی کند. ریتم کند و آرام فیلم، موسیقی سنگین و مرموز و آرام، نورپردازی نیمه تاریک و دیگر عوامل دیداری و شنیداری و تکنیکی، صد البته در خدمت قصه است، اما فیلمی که می توانست با ساختاری نو و متفاوت جلوه کند، با تعلیقی بی پایه و درامی معمولی با مقدمه ای کند و آرام و شیوه روایی که زیاد قابل فهم نبوده، بیشتر آزاردهنده است تا تعلیقی جذاب!

در اوایل فیلم مخاطب برای فهم ماجرا دچار سردرگمی است، زیرا ابهام و پیچیدگی درام ملموس نیست. عوامل داستانی و روایی درام وجود دارند، اما به دلیل نامفهومی و اینکه در جای خود اتفاق نمی افتند، مخاطب سردرگم می شود و تعلیق و گره گشایی و دیگر عناصر ساختاری درست جا نیفتاده و سرجای خود نیستند. داستان دیر آغاز و دیر بیان می شود و خلاصه کلام اینکه معماری بنا و نقشه راه درست اجرا نشده است. قصه واگویه زنی تنها از زبان جامعه که به دلیل بی مسئولیتی و مشکلات مالی جامعه پزشکی و پرستاری، با تزریق آمپولی آلوده برای سقط جنین او را به کام مرگ می کشاند.

داستان با ماجرای مشکلات زناشویی و توهمات رویا درباره امیر آغاز می شود، حال آنکه این زوج به دلیل سقط قبلی زن، نمی توانند بچه دار شوند و برای درمان تلاش می کنند، و این می توانست بسیار زیبا در خدمت قصه باشد! مونولوگ های درونی زنی که باردار نمی شود (رویا) و گفت و گوی او با زن بارداری که از امتحان الهی حرف می زند (بهنوش بختیاری)، تقابل عاطفی سه زن در فرزندآوری؛ یکی دو بار سقط کرده و دیگری پنج سال منتظر فرزند بوده است. اینها می توانست دستمایه خوبی برای ایجاد تعلیق و پیشرفت داستان باشد، اما درست و قوی از آب درنیامده است.

داستانی که می توانست با روایتی مدرن آمیزه ای از عشق، توطئه، پنهان کردن حقایق و درماندگی و مشکلات جامعه باشد، به دلیل نداشتن انسجام درونی وقایع و ساختار نه چندان قوی در زیرلایه داستان، خطوط سردرگم روایتش به هم نمی رسند و در پایان به جای گره خوردن و گره گشایی صحیح، به دلیل کش دار بودن قصه، از یکدیگر گسسته می گردند و همین سبب نداشتن انسجام روایت می شود. ای کاش از پتانسیل درونی قصه و معماری منطقی روایی استفاده می شد و عناصر حاشیه ای تا این حد جلوه گری نمی کرد. بازی محمدرضا فروتن و رعنا آوردی مثل همیشه پرسوناژهای تکراری را نمایش می دهد. مشکلات قصه گویی و نداشتن انسجام ساختار درونی روایت به اثر ضربه زده است. روایت داستان و همچنین شخصیت هایی تکراری که در بدنه سینمای اجتماعی ایران فراوان دیده شده است، به دلیل نبود معماری مسیر داستانی و روشن نبودن ویژگی های قهرمانان به شخصیت پردازی منجر نمی شود.

ردپایی از ژانر تریلر (مهیج روانشناسانه) به عنوان زیرگونه از گونه سینمایی مهیج، در فیلم دیده می شود. ژانر تریلر یا مهیج، گونه ای فراگیر در ادبیات و سینماست که در روایت جنایی، ترسناک و جاسوسی و آثاری که در آن سوسپانس و تعلیق اصل ماجراست، دیده می شود. در این ژانر با ماجرایی پرکشش بر اساس قواعد آن رو به رو هستیم. از حدود چهار دهه قبل بخشی از سینمای معنایی که به درام روانشناسانه معروف شده، تا حدودی در ژانر تریلر یا به گونه زیرژانر (تریلر روانشناسانه) طبقه بندی شده است. در فیلم تریلر روانشناسانه در درجه اول هیجان و ماجرا حرف آخر فیلم است که در قالب تعلیق روایت می گردد. «مرداد» می توانست روایتی نو در سینمای اجتماعی ایران باشد، اما با ساختار کنونی این امر محقق نشد.

منبع: ماهنامه هنروتجربه