نگاهی به «دلم می خواد»؛خنده من از گریه تلخ تر است

یادداشت رسیده – سمانه احمدی عنوان فیلم بهمن فرمان آرا پیش از این «دلم می خواد برقصم» بوده که با اندکی جراحی پیش از اکران عنوان آن قدری کوتاه می شود. فیلم همانطور که از نام ابتر شده اش بر می آید، یک اثر طنز تلخ اجتماعی – اعتراضی است. فیلمی روانشناسانه و تا حد زیادی نامعمول در سینمای ایران که با دستمایه قرار دادن زندگی و منش فردی جدی و جنتلمن که بر اثر حادثه ای،شیوه بهلول منشانه ای را در پیش می گیرد. در جامعه بیمار و افسرده که اکثریت را به خود اختصاص داده، حضور انسانی شاد و رها، حکم نفوذ عنصری نامطلوب و توهم فساد را دارد که به نوعی زنگ خطری است برای سرایت و تغییر در کلیت از پیش قوام یافته! در واقع وقتی یک نگرش، رویکرد یا منش زندگی در جامعه ای حاکم می شود و فردی با آن همراهی نمی کند، به نوعی تافته جدابافته است و انگ بیماری به او زده می شود. مثل یک بینا که در شهر نابینایان وارد می شود. از منظر نابینایان او بیمار است. زمانی یک ماجرا تسری و شیوع پیدا می کند و در این میان شخصی بخواهد متفاوت باشد و مسیر درستی طی کند . وی را به این سمت می برند که همرنگ جماعت شوند. اگر این اتفاق نیفتد، در نهایت او ترد و یا محبوس شده و سعی می شود تا راههای ارتباطی اش با جمع محدود و به عبارتی ایزوله شود. «دلم می خواد» فیلمی مهم و چند لایه است. لایه های عمیقی دارد که به مسائل مختلف جامعه تلنگر می زند. لایه ابتدایی آن بخش طنز و سرگرم کننده ماجراست. در نگاه اول فیلم ماجرای یک نویسنده افسرده را روایت می کند که راه به جایی نمی برد. مواجهه او با یک دختر بچه سی دی فروش بر سر چهارراه حوادث٬مسیر زندگی اش را تغییر می دهد. فرشته ای که مظهر پاکی و شادمانی فراموش شده است. این برش از فیلم مقطع حساسی است که مسیر فکری آن را با دو المان مشخص می کند؛ نخست حضور دختربچه که منشا پاکی و تغییر و تحول است و دیگری موسیقی و ارجاع به تاثیر آن در زندگی آدمی. همه چیز از آنجا شروع می شود که دختر بچه ای می خواهد سی دی موسیقی را به نویسنده افسرده (رضا کیانیان) نه بفروشد، بلکه هدیه بدهد. از این طریق است که شادی روزنه خود را به دنیای تیره و بی تحرک مرد باز می کند و موسیقی که بی واسطه و فهم و سواد خاصی شنونده اش را تحت تاثیر قرار می دهد. همانطور که به زیبایی پیشترها نیز فیلم کوتاه«پیانیست»٬به سادگی و زیبایی آن را به نمایش می گذارد.از سالهای اولیه پیدایش سینما٬ از فیلم های موزیکال گرفته تا باقی ژانرهای سینمایی نقش بلامنازع موسیقی در زندگی بشر٬ به کرات تصویر شده است. انتخاب چنین موضوعی با توجه به شرایط و بافت اجتماعی امروز٬ انتخاب هوشمندانه ای است. موسیقی جزو بی واسطه ترین هنرهاست که به سرعت بر انسان اثر می گذارد و سیستم عقلی را مختل می کند. وقتی که یک ریتم شنیده می شود شنونده مقداری مقاومت می کند و بعد ناخودآگاه با آن همراه می شود. موسیقی ابزار بیانی پرقدرتی است. آمارهای متعدد جهانی نشان از افزایش بی رویه افسردگی در بین جوامع دارد. در این فیلم از یک جامعه مرده و افسرده حرف زده می شود. اما گفته نمی شود که افسردگی سرایت می کند یا نمی کند بلکه تنها شرح حال آدم ها است. در واقع مطرح می شود که فضای جامعه مذکور، فضای تیره و افسرده ای است و به نوعی اغلب مردم درگیر آن هستند اما در این بحبوحه یک کودک، یک انرژی نو، یک نسل تازه می تواند عطر و بوی فضا را تغییر دهد. مانند دختر بچه ای که در «دلم می خواد» با اصرار به مرد نویسنده سی دی را هدیه می دهد؛چون اعتقاد دارد که می تواند منشاء تغییر باشد.اعتقادی که پیرمرد ۶۰ ساله ای را به واسطه موسیقی متحول می کند و این تحول حال خوشی است که سرایت می کند. موسیقی در حقیقت نقطه آغاز فصل دوم فیلم به شمار می رود. مرد نویسنده موسیقی را می شنود که شادی فراموش شده زندگی اش است. او موسیقی لاجرمی را می شنود و بی اختیار تسلیم نشاط و تغییر می شود چنان که روز از پی شب و بهار به دنبال زمستان نو می شود. اما نو به نو شدن او مرسوم و هم سنخ با سبک زندگی عموم جامعه نیست. در این بخش از فیلم همگام با فیلمنامه تصویری فرمان آرا از فیلمنامه صوتی بهره می برد که به مدد صداگذاری و هوشمندی محمدرضا دلپاک در این طراحی سبب می شود تا حضور پر رنگ موسیقی لوس نشود. موسیقی را طوری به ما می نوشاند که بیننده تا پایان منتظر ادامه شنیدن آن است. به طوری که۸۰ درصد جاهایی که رقص را دیده می شود٬ موسیقی اش شنیده نمی شود. کنترل موسیقی و صدا در این بخش به خوبی انجام شده است. آخرین ساخته بهمن فرمان آرا با ساخته های قبلی او تفاوت عمده ای دارد که به شدت فیلم شادی است. به طوری که پس از تیتراژ٬ تماشاچی در سالن نیز دلش می خواهد با موسیقی و ریتم دریافت شده٬همراهی کند. چند مولفه در اغلب فیلم های فرمان آرا وجود دارد که در این فیلم نیز دیده می شود. نخست اینکه خود فیلمساز در بخش های پایانی همچون هیچکاک با حضورش مقابل دوربین آن را امضا می کند. دوم اینکه مرد تنهایی سوار بر ماشین زن جوانی را سوار می کند. سوم تقابل غیر اصطکاکی و بدون تنش نسل ها و درک متقابل آنهاست. همانطور که پیرمرد نویسنده٬ دختر جوان خیابانی (مهناز افشار) را درک می کند. او را سرزنش و توهین نمی کند بلکه سعی می کنند رابطه مسالمت آمیزی با هم داشته باشند و در نهایت هم به نقطه جالبی می رسند. شخصیتی را که مهناز افشار بازی می کند٬ به گونه تلخی نماد نسل امروز در خیابان است. فیلم ساز با این به نسل جدید در هر شرایط و لباسی امید می دهد و اهمیت او را یادآور می شود. از این منظر است که دختر جوان به ظاهر بزهکار(مهناز افشار) که نماینده نسل عاصی و درمانده ماست٬ زمانی که جدی گرفته شده و به او مسئولیت داده می شود٬ سربلند بیرون می آید و تعامل اجتماعی شکل می گیرد. در نتیجه او هزینه ای را که برای مهاجرت کنار گذاشته ٬صرف چاپ کتاب و یک امر فرهنگی می کند. او هم از صمیم قلب می خواهد تجربه شادی و مسرت در جامعه سرایت پیدا کند. اما نکته اخلاقی غیر شعاری فیلم:«اگر جوان های ما شادی حقیقی را در کشور خودمان پیدا کنند دیگر مهاجرت نمی کنند». در«دلم می خواد» بچه ها و کودکی جایگاه ویژه ای دارند. به همین علت در آن سه مقطع از کودکی به نمایش گذاشته می شود که شامل دوران جنینی٬ نوزادی و شناخت ریتم که حرکت مشخص و قابل فهم عملی دارد و در نهایت سن دبستان و آغاز به کار گیری قوه تجزیه و تحلیل و ورود به دنیای درک درونی و شناخت پدیده های انتزاعی. شخصیت نویسنده پس از تولد بارها دختر کوچک را می بیند و او را دنبال می کند. او طعم شادی را چشیده و به دنبال منشا شادی است. چون هر دو می دانند که عمر آن کوتاه است و تا صبح نمی پاید. درصد زیادی از بار کشش فیلم بردوش رضا کیانیان به عنوان شخصیت اصلی اثر است. او شخصیت را درک و آن را با طنازی خود ادغام کرده و شخصیت جدیدی از نویسنده ارائه می دهد. استفاده از بدن، چهره و امکانات خارجی در بازی او به خوبی نمایان می شود تا بهلول صفتی درونی این نویسنده به موقع بروز کرده و قابل باور باشد. بهلول صفتی او زمانی امکان بروز پیدا می کند که موسیقی را در گوشش می شنود. پیش از آن او آدم عبوس و بسته ای است. زمانی منعطف می شود که موسیقی در او جا می گیرد و به زندگی روزمره اش وارد می شود. شرایط سخت و مشکلات زندگی است که آدم ها را سخت و رسوخ ناپذیرمی کند. آدم ها وقتی درگیر بایدها و نبایدها می شوند٬ مدام قضاوت می کنند و زندگی هایشان از روال طبیعی خارج می شود. رفاه زده می شوند اما شادی و آرامش ندارند. «دلم می خواد» فیلم نشاط آوری است که به وضعیت موجود اعتراض می کند. نق نمی زند٬ راه حل ارائه می دهد و پیشنهاد می کند آدم های شادی باشید. این شادی هیچ هزینه ای ندارد و اگر این شادی حفظ شود٬ کم کم این حال خوش به دیگران سرایت می کند. اما نکته دردآور این است که جامعه در مقابل این راه حل قرار می گیرد. اما زمانی که مرد نویسنده را به عنوان بیمار روانی به تیمارستان منتقل می کنند٬ باز هم دست از شادی نمی کشد و حال خوش را به تیمارستان سرایت می دهد و به رسالت خودش عمل می کند. محیط جدید بر او اثر نمی گذارد و او به هر جا که می رود تاثیر می گذارد ولو در حد نوشتن یک کتاب باشد؛ مسیری که برای ماندگاری شادی انتخاب می کند٬ مسیر درستی است. کتاب جدید نویسنده منتشر می شود تا شادی و تفکر شکل دهنده آن را ماندگار کند. از آنجایی که کتاب در تیراژ بالا منتشر می شود٬ تسری نیز پیدا می کند و نمی توان آن را به بند کشید و محدود کرد. «دلم می خواد» این اعتقاد را ایجاد می کند که با اعتماد به نسل نو، جامعه نو می شود. مانند حضور دختر بچه ای که واسطه به جریان افتادن موسیقی می شود و یا تغییری که در زندگی نیما و همسرش نسترن ایجاد می شود. موسیقی به درون شکم نسترن سرایت می کند و وقتی نوزاد او به دنیا می آید آن را به بسیاری از آدمها سرایت می دهد. چون نوزاد پاک و بی آلایش است و از یک منبع ذاتی و اصل موسیقی و شادی می آید به راحتی این مطاع گرانبها را که اصل و از بن مایه های طبیعت وجود است را سرایت می دهد. پایان خوش و سفیدی در اتاق نوزادان رقم زده می شود٬ نوید بخش نسل نویی است که شاداب است و نمی خواهد همچون گذشته باشد.

نوشته نگاهی به «دلم می خواد»؛خنده من از گریه تلخ تر است اولین بار در بانی‌فیلم پدیدار شد.