گفت و گو با محمود غفاری، کارگردان «شماره ۱۷ سهیلا»: سوپراستارها فقط زبان پول را می فهمند

 ساناز قنبری در جام جم نوشت :

محمود غفاری از جمله فیلمسازانی است که همواره دغدغه های اجتماعی داشته و این را در آثار کوتاه و مستندی که تا پیش از این انجام داده، به خوبی شاهد هستیم. او در اولین فیلم بلند خود «شماره ۱۷ سهیلا» سراغ موضوعی شجاعانه رفته که امروزه در سیاهه مشکلات مورد توجه سینمای ایران گم است. او در این داستان زندگی دختری چهل ساله را روایت می کند که از اضافه وزن مفرط رنج می برد و بتازگی متوجه شده اگر هرچه زودتر بچه دار نشود، دیگر نمی تواند تجربه مادر بودن را کسب کند. این فیلم به رغم تمام نقایصی که دارد به لحاظ کشیدن آژیر خطری موثر، شایسته قدردانی است و ضمن این که مساله تاخیر در ازدواج و مشکلات ناشی از آن را محور خود قرار می دهد، در زمینه سینمای اجتماعی فیلمی ماندگار است. این که چرا محمود غفاری فیلمسازی که پیش از این یک فیلم بسیار جمع و جور به نام «این یک رویا نیست» ساخته برای فیلم دومش سراغ موضوعی زنانه آمده و این که چرا فکر کرده می تواند این موضوع را می تواند بدون این که مخاطب احساس توهین کند بسازد، از جمله مسائلی است که سعی شده در این گفت وگو به آن پرداخته شود. با محمود غفاری درباره تاثیر سینما بر کاهش آسیب های اجتماعی و همچنین خط قرمزها و تبعیض هایی که فیلمسازان اجتماعی با آن درگیر هستند، گفت وگو کرده ایم که در ادامه می خوانید.

چطور می شود یک فیلمساز مثل شما در اولین تجربه فیلمسازی بلندش سراغ یک دغدغه اجتماعی که کمتر به آن پرداخته شده می رود؛ موضوعی که پرداختن به آن پیش از این تا حدودی تابو محسوب می شد؟
«شماره١٧ سهیلا» اولین فیلم بلند من نیست و من قبل از آن دو فیلم بلند دیگر ساخته بودم که چون موفق نشدم برایشان پروانه نمایش بگیرم، از نظر ارشاد فیلم اولی معرفی شدم در حالی که دو فیلم قبلی من نمایش هایی در خارج از کشور داشت و چند جایزه هم از جشنواره های مختلف دریافت کرده بودم. شما اگر آن فیلم ها را می دیدید شاید این سوال را به شیوه دیگر می پرسیدید، چون این فیلم آخرم در مسیر طبیعی آن دو فیلم قبلی ام است و آنها نیز سوژه التهاباتی دارند که باعث عدم نمایششان شد. تنها تفاوت آن دو با فیلم اخیرم این بود که یاد گرفتم چگونه یک موضوع حساس و ممنوعه را طوری بسازم که قابل نمایش باشد. من معمولا به طرح مسائل زنان علاقه دارم و طرح این مسائل در جامعه ایران تابو محسوب می شود.
من علاقه ای برای پرداختن به تابوها ندارم، بلکه علاقه ام به یک حوزه، ناخودآگاه مرا به سمت ممنوعه می کشاند.

فکر می کنید در حوزه سینمای اجتماعی با وجود این که برخی مسائل برای جامعه ما تابو است، فیلمساز برای ساخت اثرش با چه مشکلاتی روبه روست؟
در شرایط عادی و یک فیلمنامه خنثی، ساختن فیلم یک فرآیند بسیار پیچیده و طاقت فرساست. شما چند ماه باید صرف نوشتن یا پیدا کردن فیلمنامه کنید. بعد از آن چند ماه صرف پیدا کردن تهیه کننده و سرمایه گذار می شود که تازه اول کار است چون باید بروید در نوبت دریافت پروانه ساخت و بعد از آن پیش تولید و شرایط سخت انتخاب بازیگر و تولید پر مشقت یک فیلم. اینها که تمام شد متوجه می شوید که اگر آن را هم به سلامت بگذرانید، تازه می افتید دست پخش کننده و سینمادار که به شما می فهمانند تمام سختی هایی که تا الان کشیده اید هیچ بوده چون اینجا دیگر جایی است که شما را تا مرز تنفر از شغلتان پیش می برند و تحقیرتان می کنند. همه اینها را گفتم به اینجا برسم که حالا شما اگر یک فیلم اجتماعی با موضوعی ملتهب بسازید، تمام این مشقات از همان ابتدا برایتان چند برابر می شود و شما در تمام مراحل ساخت تا اکران یک کار سینمایی، مدام در حال فشار و ضربه خوردن و آسیب دیدن هستید و نهایتا فیلم و خود فیلمساز تبدیل به بیماری با جسم نحیف می شوند که قدرت تاثیرگذاری و دیده شدن را از دست داده اند. همه اینها باعث می شود سینما و سینماگر در کشور ما اخته شوند و به جایی برسیم که سینما هیچ تاثیری در افکار عمومی نداشته باشد. در چنین شرایطی فضا برای ابتذال فراهم می شود که همگی شاهد آن هستیم.

خودتان فکر می کنید آسیبی که در این فیلم آن را مطرح می کنید چقدر مهم است و نسبت آن با دیگر آسیب هایِ جامعه چگونه است؟
طرح مسائل جنسی در کشور ما معمولا تابو محسوب می شود. قانون مشخصی هم در این مورد وجود ندارد، بیشتر سلیقه ای است. ما همیشه حجب و حیا را در مقابل طرح مسائل جنسی قرار داده ایم. یک روی دیگر این ماجرا هم وصل کردن آن به مباحث فساد و بی اخلاقی است، در حالی که این دو موضوع کاملا از هم جدا هستند. مجموعه این عوامل باعث شده ما کلا صورت مساله را پاک کنیم و اتفاقات پیش آمده در این حوزه تبدیل به امور زیرزمینی شود. همین مساله موجب شده کوچک ترین آسیب و زخم در این حوزه مخفی مانده و تبدیل به عفونت های داخلی در جامعه شود که امروز دیگر به مرز بحران رسیده است. من با این فیلم قصد داشتم گفتمانی در این حوزه مطرح کنم و نشان دهم صحبت در این مورد نه تنها تابو نیست بلکه از ضروریات واقعی جامعه ماست. ما در کشورمان در مورد تمام آسیب های اجتماعی به قدر کفایت صحبت کرده و می کنیم، این حوزه اما نیاز به اندکی شجاعت و از خود گذشتگی و قبول ریسک داشته و دارد که البته با تجربه دو فیلم غیرقابل نمایش، توانستم فرمول آن را پیدا کنم.

یعنی در ساخت این فیلم به نوعی شما بالاتر از فیلمساز و پژوهشگر رفتار کردید؟
دقیقا. شما در سینما وظیفه تان ساخت و بسط درام است و همه فوکوس بر روی این مساله است. نهایتا کار بیشتری که انجام می دهید این است که در مرحله اجرا، فیلم را طوری بسازید که باورپذیر باشد و در تماشاگر حس همذات پنداری با کاراکتر یا سوژه تان به وجود بیاورید. اما در فیلم شماره۱۷سهیلا شما جز موارد بالا، یک مسئولیت اجتماعی هم دارید آن هم در جامعه پیچیده ای مثل ایران. حالا شما جز نیت تاثیرگذاری بر فرهنگ غلط جامعه، به تاریخ هم باید وفادار بمانید و شرایط را به واقعی ترین شکل ممکن نشان دهید و در کنار آن تحلیل خودتان به عنوان یک شهروند نیز به فیلم اضافه کنید تا هویت فیلمتان حفظ شود. پس شما باید کمی فراتر از یک فیلمساز که صرفا برای سرگرمی مخاطب فیلم می سازد، عمل کنید. البته به خاطر مشقات این نوع فیلمسازی، شاید دیگر توان ادامه دادن به این شکل را نداشته باشم و خودم را بسپارم به تبر اخته سازی سیستم!

وقتی فیلم را در میان مردم می دیدید از این که شاهد واکنش هایِ غیرمعمول باشید واهمه نداشتید؟
کاملا می دانستم دست روی چه موضوعی گذاشته ام و واکنش ها را پیش بینی کرده بودم به همین خاطر کمی کندی به فیلم تزریق کردم که از بار تلخی فیلم کم کنم. البته کتمان نمی کنم که واکنش اغلب مثبت مخاطب غافلگیرم کرد. شاید منتظر اندکی چالش بودم اما واکنش تماشگر نشان داد که جامعه امروز ایران چقدر تشنه طرح چنین موضوعاتی است.
شما در این فیلم سراغ بازیگران ستاره یا چهره سینمای ایران نرفتید. استفاده از این هنرمندان به این دلیل بود که تصور کردید موضوع به این ملتهبی با حضور بازیگران غیرچهره بیشتر دیده و درک می شود؟ کمی درباره حضور این بازیگران و مخصوصا نقشی که زهرا داوودنژاد آن را ایفا کرد بیشتر توضیح می دهید.
سرمایه گذاری در چنین فیلم هایی حتما ریسک بالایی می طلبد، به همین خاطر باید از همان ابتدا با پایین آوردن هزینه تولید، ریسک سرمایه گذاری را هم پایین آورد. هنرپیشه های استار فقط زبان پول را می فهمند. مخصوصا در سال های اخیر که پول های بی حساب و کتاب و مشکوک وارد سینما شده و مستقیما به جیب آنها رفته. ترجیح دادم فیلم را با بازیگران بی ادعا و شرایط تمیز بسازم، رفتن سمت استارها امکان کثیف شدن فیلم را زیاد می کند. از طرف دیگر فیلم اقتضا می کرد یک هنرپیشه کمتر شناخته شده، با فیزیک و بازی توانمندانه انتخاب شود. من از همان ابتدا به زهرا داوودنژاد یا هنرپیشه ای شبیه خصوصیات او فکر می کردم که با پایین آوردن هزینه تولید فیلم توانستم تهیه کننده را مجاب کنم نقش اصلی فیلمم را زهرا بازی کند.

چرا در فیلمتان بخش های مربوط به بنگاه همسریابی را با نگاهی مفرح روایت کردید؟
این فیلم نیاز به فضاسازی مفرح داشت تا تلخی سوژه باعث رنجش تماشاگر نشود. یکی از جاهایی که این امکان را به فیلم می داد بخش بنگاه همسریابی بود. البته به نظرم کلا دیدگاه عمومی مردم نسبت به مقوله ازدواج کمی بار کمدی به همراه دارد.

این روزها مشغول چه کاری هستید؟
یک پروانه ساخت گرفته ام برای فیلم جدیدم که به دلیل شرایط سیاسی و اقتصادی کشور، برای تولید آن کمی مردد هستم و شاید ترجیحم این باشد که در شرایط حساس و ویژه ای که قرار داریم، تمرکزم روی تحلیل شرایط امروز کشورم باشد. این مساله تمرکزم را در سینما به هم می ریزد. فکر می کنم الان شرایط برای ساخت فیلم مهیا نیست و فقط باید جامعه را تماشا کرد و نوشت.

□

 روزنامه جام جم