یادداشتی بر فیلم «فِراری»؛یک بار جستی ملخک… آخر به دستی ملخک!

از نگاه خوانندگان – سمانه احمدی «فراری» عنوان دو پهلو و پر خطری است. عنوانی که ناخودآگاه ذهن شنونده را به سمت و سوی تاریکی می کشاند. از نام ماشینش گرفته که با قیمت و سرعت سرسام آورش کوله باری از خطر و توجه را با خود همراه دارد تا فرار که نتیجه عمل یا نیتی نامقبول است. فیلم جدید داودنژاد هر دو روی سکه را یک جا با خود دارد. اما آنچه از سابقه این کارگردان کارکشته بر می آید، چند نکته واضح و مبرهن است.نخست اینکه فیلم درباره دختر یا پسر جوانی است که در خانواده دچار مشکل است و دوم اینکه فیلم در جمع خانواده داودنژاد و با کمک و همراهی بعضی عوامل خارجی ساخته شده است؛ آنهم در سکوت و بدون هیاهو و جنجال.البته در مورد مطلب دوم کمی رویه تفاوت دارد. چون این بار نویسنده فیلمنامه کامبوزیا پرتوی و تهیه کننده آن جهانگیر کوثری است و حضور عوامل خارج از دایره خانواده در «فراری» پررنگ تر است. این فیلم درباره دختری به نام گلناز(با بازی ترلان پروانه)است که ازشهرستان به تهران می‌آید و تلاش می‌کند در ظاهر با پیدا کردن آقازاده ای با خودروی «فِراری»هشت میلیاردی اش،عکسی یادگاری بگیرد،امادرگیرماجراهایی می‌شود که پایان خوشی ندارد. داودنژاد در دید کلی دغدغه معضلات اجتماعی جوانان را دارد. کوتاه هم نمی آید. ممکن است در میان فیلم هایش چند فیلم خارج از موضوع بسازد، ولی عمده فیلم های او دغدغه مسایل روز اجتماعی است. به عنوان مثال در «فراری» بدون اینکه شعار بدهد، تاثیر مخرب سریال های ترکیه ای بر رویا پردازی نسل جوان قشر ضعیف و مشکل دار جامعه، همچنین وجود ماهواره به عنوان یک معضل بدون فیلتر لازم در خانواده ها را به نمایش می گذارد که چگونه به تضعیف باور و پذیرش افراد از طبقه اجتماعی و خانواده های شان می پردازد. به طوری که دختر فیلم تحت تاثیر سریال های ماهواره ای طبقه اجتماعی خودش را انکار می کند و به دنبال شاهزاده رویاها و زندگی ذهنی اش از خانه می گریزد. نکته قابل توجه در مورد آثار داودنژاد، فقدان دانای کل و همراهی و همذات پنداری با شخصیت جوان و بی تجربه فیلم است که در «فراری» نیز او همچنان و در همه حال در کنار دختر می ایستد تا زمانی که حادثه مجال را می رباید. فیلمساز پیامبر یا قدیس و یا معلم اخلاق نیست، بلکه ناظری است که سعی می کندبا ایجاد دامنه امن دختر را متوجه انتخاب و قصد اشتباهش کند، اما «حادثه» غول قوی تری است. او حوادث واضح و مبرهن را به نمایش نمی گذارد،بلکه نشان می دهد در خوش بینانه ترین حالت، باز هم دختر به بیراهه رفته است.عنوان نمی شود که اگر دختر از خانه اش فرار کند، مورد تجاوز قرار می گیرد که احتمال آن کم نیست بلکه به هرحال انتظار وقوع حوادث تلخ را منطقی برمی شمارد و اینکه در مسیرغلط ولو خیلی زرنگ هم باشند، به کمند حادثه گرفتار خواهند آمد.همانطور که گویند؛یک بار جستی ملخک، دوبار جستی ملخک،آخر به دستی ملخک. واقعیت این است که در فیلمنامه کامپوزیا پرتوی به بهانه ماجراهای یک دختر شهرستانی در نهان، پشت صحنه یک کلان شهر مثل تهران نشان داده می شود. مشابه آنچه که پرتوی در فیلم«کامیون» خود نیز به نمایش می گذارد. فیلم درباره شهری صحبت می کند که وضعیت خوبی ندارد. البته این نمایش اوضاع مملکت و بحث جامعه است. دختر برای اینکه به هدفش برسد حاضر است با هر کسی همراه شود. او تصور درستی از افراد ندارد. تخیل شیرین یک دختر شهرستانی اتفاقا زرنگ را در وضعیت نامتعادل جامعه به نمایش می گذارد.زندگی های داخل اینستاگرام ، تلگرام، لاکچری ها و … که نشان می دهد زندگی های دیگری متفاوت از وضعیت معمولی مردم در جریان است. یک ماجرای دیگر فیلم نمایش بهم ریختگی طبقات است. شما نمی توانید از ظاهر افراد بفهمید که متعلق به چه طبقه اجتماعی یا صنفی هستند. چند جا این موضوع به چشم می آید . مثلا وقتی سیما تیرانداز به عنوان مسافر سوار تاکسی نادر(محسن تنابنده) می شود، یک زن کارمند به نظر می آید،ولی وقتی از ماشین خارج می شود یک زن با شمایل دیگر است. در نواب سوار و در الهیه پیاده می شود. یا مرد صاحب نمایشگاه که چهره متفاوت از خود ارائه می دهد. همه و همه نماد انسان های تقلبی است. عدم توازن دنیای امروز باعث شده که یک سری توهمات و تصورات به هم آمیخته شوند. نتیجه این آمیختگی اتفاقات ناخوشایندی است که هم نسلان نادر را به چالش می کشاند. آنان که یک زمان، کشور را نجات داده اند،حالا دیگر، شرایط به نحوی شده که نمی توانند کشور را نجات دهند. گویی افرادی که سعی می کنند آدم های درستی باشند، لنگ می شوند و جا می مانند و تنها هستند. نسل نادر و حاجی اش که بیمار در گوشه ای تکیده است،تنهایی اش را پذیرفته است. به هر قیمتی حاضر نیست تنهایی اش را از دست بدهد. اما نسل گلناز برعکس او می خواهد به تمام آرزو هایش برسد و حاضر است همه چیزش را برای رسیدن به آنها بدهد و این تنهایی را با آن چیزی که در رویایش می پروراند پر کند. فیلم به لحاظ مسایلی که مطرح می کند و منظری که دارد، قابل تامل است. بخصوص در پایان بندی وقتی که مادر دختر را انکار کنند. با فرار دختر، به راحتی این ارتباط گسسته شده و طناب محبت پاره می شود. آن قدر که این اتفاق برای نسل قدیم قابل پذیرش نیست و از نظر آنها اگر دختر مرده باشد بهتر از این است که فرار کرده باشد. با این وجود فیلم نصیحت نمی کند ، نسخه نمی پیچد. فقط آدم ها را در موقعیت و شرایطی قرار می دهد که دریافت هایی داشته باشند. نادر نماینده نسلی است که بلند پروازی اش در جنگ دیده شده، اما زمانی که با گلناز مواجه می شود او را نصیحت نمی کند. اتفاقا سعی می کند با او همراهی کند تا او از این مسیر پر هیجان به سلامت عبور دهد. او می خواهد به گلناز کمک کند تا آرزویش برسد و با آرامش به زندگی ادامه دهد.اتفاقا سعی می کند نیازهای این دختر یاغی و کم تجربه را در شرایط امن مهیا کند. به عنوان مثال عنوان می کند که «بریم فراری را ببینیم ، عکس بگیر و بعد زندگی کن». به آدم ها و شرایط شان احترام می گذارد. نادر بسیار شخصیت جالبی دارد . ادعایی هم ندارد و سعی می کند در سکوت به آدم ها کمک کند. تقریبا اولین بار است که تصویر بزرگ منشانه ای از تقابل یک رزمنده با سویه متفاوت از عقایدش را نشان می دهند که در تضاد با آنها عمل نمی کند.آنچه که بعدتر در«لاتاری» مهدویان نیز دیده می شود. آنها ناجی های دیروزند که امروز هم می توانند کمک کنند و نجات دهند. این ها قهرمان های ما هستند که تاریخ مصرف گذشته نیستند و تجربیات آنها هنوز به درد جامعه می خورد. فیلم گلناز را تنها رها نمی کند که مخاطب احساس نکند که توسط جامعه فاسد و سیاه بلعیده شده است . نادر در کنار اوست که او را حفظ می کند و حس ناامنی را تا حدی دور می-کند. زمانی که گلناز سوار ماشین آقازاده می شود همه منتظر یک اتفاق بد هستیم که اگر اتفاق می افتاد، تصور و تصویر جامعه فاسد در ذهن مخاطب تثبیت می شد. اما این هوشمندی نویسنده است که قبل از اینکه اتفاق بدی رخ بدهد،داستان را با یک حادثه احتمالی جلو می برد.به آن معنی که امید وجود دارد. با این وجود وقتی مرگ از راه می رسد، همه می میرند.

نوشته یادداشتی بر فیلم «فِراری»؛یک بار جستی ملخک… آخر به دستی ملخک! اولین بار در بانی‌فیلم پدیدار شد.