«شانتاژ» یا «جوسازی»؛ «خوک» در برلین «خرس» می گیرد؟!

بانی فیلم– گروه سینمای ایران: مدیران جشنواره فیلم برلین ۲۰۱۸ برای فیلم مانی حقیقی پنج سانس نمایش در نظر گرفته اند که آخری اش فردا یکشنبه ساعت ۲۰ به وقت آلمان در فردریش اشتات پالاست خواهد بود. با این حال مروری بر آرای منتقدان دست کم در نظراتی که اسکرین دیلی منتشر کرده، نشان از آن دارد «خوک» کمترین ستاره را در قیاس با سایر فیلم ها گرفته است. فیلم حقیقی در این جدول با کسب ۸/۱ امتیاز در رتبه ماقبل آخر و پیش از «دوشیزه» ساخته دیوید و ناتان زلنر قرار گرفته است. این در حالی است که انیمیشن «جزیره سگ ها» ساخته وس اندرسون با دریافت بیشترین ستاره ها و کسب ۳/۳ امتیاز در صدر قرار گرفته است. اثری که به عنوان فیلم افتتاحیه برلین امسال هم انتخاب شده بود. «خوک» که اولین نمایش خود را در بخش مسابقه شصت و هشتمین دوره جشنواره برلین تجربه می کند، چشم امید به دریافت خرس طلایی و جوایز خرس نقره ای دارد. حال آنکه این بازخوردهای سرد و گاه منفی از فیلم، شانس آن را برای کسب جایزه کاهش داده است. حقیقی به امید دریافت خرس برلین فیلمش را در جشنواره فیلم فجر امسال شرکت نداده بود. تیم رابی منتقد روزنامه انگلیسی تلگراف فیلم «خوک» را اثری ضعیف ارزیابی کرده است. این منتقد که ظاهراً رابطه گرمی با سینمای ایران ندارد، در فهرستی از ۱۰۰ فیلم برتر تاریخ سینما که اوایل بهمن امسال منتشر کرد، نام هیچکدام از آثار ایرانی را قرار نداده بود. نیک جیمز سردبیر نشریه معتبر سایت اند ساوند نیز همچون تیم رابی فیلم حقیقی را اثری ضعیف می داند. با این حال سه منتقد هم هستند که اعتقاد دارند فیلم حقیقی اثری متوسط است؛ ورنا لوئکن از آلمان، آنتون دالین از روسیه و منتقد اسکرین اینترنشنال به «خوک» دو ستاره داده اند. البته کاتجا نیکودموس از نشریه آلمانی دای زیت برخلاف بقیه همکارانش با اختصاص سه ستاره به «خوک» آن را فیلمی خوب می داند. نظری که در اقلیت قرار دارد. به نظر می رسد مشکل بزرگ «خوک» آن است که نتوانسته طنز جاری در متن خود را به زبان جهانی و همه فهم ارائه دهد و همچنان بیشتر مناسب درک تماشاگر داخلی است. نقدهای سفارشی مثبت؟! با وجود خست منتقدان جهانی در ارائه ستاره به فیلم مانی حقیقی، به نظر می رسد جریانی برخلاف این نظرات، تلاش دارد تا تصویری متفاوت و شاید غیرواقعی از میزان استقبال از «خوک» در برلین ارائه دهد. سایت سینما سینما در یکی از همین دست نقدها که گویا از هالیوود ریپورتر نقل شده، با عباراتی چون «خوک فیلم بسیار سر راستی است»، «فیلم نسبت به اژدها وارد می شود کمتر عجیب و غریب و گیج کننده است»، «فیلم در لحظاتی بسیار هشدار دهنده می شود و از مخاطبان جشنواره پیشی می گیرد»، «فیلم به طور واضحی نشان دهنده مسئولیت دولت در قبال فیلمسازان و بازیگرانی است که در جامعه وجود دارند» و… تلاش کرده به استقبال آن برود. این سایت حتی در انعکاس نقدهای منتقدانی چون دبورا یانگ و دیمتریوس متیو هم تلاش کرده بیشتر جنبه های مثبت و نیمه مثبت نوشته های شان را منتشر کند. سایت آلمانی دویچه وله هم استقبال از این فیلم را خوب ارزیابی کرده است. ماجرای «خوک چیست؟ در خلاصه داستان فیلم خوک آمده است: حسن خشمگین است. او مدتی است موفق به فیلم ساختن نشده. ستاره محبوبش صبر ندارد و می خواهد با کارگردانان دیگر همکاری کند. همسرش دیگر عاشقش نیست. دخترش بزرگ شده و دیگر مستقل است. مادرش پیر شده و کم کم حافظه خود را از دست داده. مزاحم جذابی او را هر جا می رود تعقیب می کند و اصرار دارد حسن او را وارد دنیای سینما کند. از همه بدتر، قاتلی در سطح شهر مشغول کشتن کارگردانان سینمای ایران است، اما حسن را نادیده گرفته. حسن رنجیده است: آیا او مهمترین فیلمساز این شهر نیست؟ پس چرا قاتل تحویلش نمی گیرد؟ هنگامی که نام حسن به عنوان مظنون اصلی پرونده قتل ها در شبکه های اجتماعی مطرح می شود، اوضاع دیگر غیرقابل تحمل می شود. حالا حسن ناچار است برای اعاده حیثیتش نقشه هوشمندانه ای بکشد… . لیلا حاتمی، لیلی رشیدی، پری ناز ایزدیار، سیامک انصاری، حسن معجونی، علی باقری، مینا جعفرزاده، آیناز آذرهوش، رضا یزدانی، بیوک میرزایی، سهیلا رضوی و علی مصفا از جمله بازیگران هستند. فیلم هنوز در ایران دیده نشده است و نمی توان با قطعیت درباره داستان و ویژگیهای آن صحبت کرد. اغلب برداشت ها درباره فیلم در خلأ منتقدان و خبرنگاران ایرانی در برلین، برگرفته از نوشته ها و گفته های خارجی هاست. با این حال می توان دریافت فیلم شوخیهای تندی با شرایط سینمای ایران دارد و چاشنی سیاست را هم تا حدودی به آن افزوده. حاتمی در گفت و گویی که با یورونیوز داشته، درباره این فیلم گفته: «چیزی که دوست داشتم این بود که می توانستم، خودم، همکارانم و حرفه ام را مسخره کنم. دوست داشتم به صاحبان دیگر حرفه ها بگویم آنقدر مهم نیست و همه ما در شغل هایمان نواقصی داریم، چون انسان هستیم و این عیب نیست». در واقع حاتمی کوشیده با این توصیف ها، پیش زمینه ای برای همکاران سینماگر خود در داخل داشته باشد که با ذهنیتی آماده به نمایش بنشینند. گرچه احتمالاً پیام و فضای فیلم به مذاق عده ای در داخل خوش نیاید. «خوک» توقیف می شود؟! «خوک» اگر چه پروانه نمایش در ایران را دارد و حتی کارگردانش مدعی شده تا کمتر از یک ماه دیگر در ایران به اکران خواهد رسید، با این وجود صحبت هایی که لیلا حاتمی و خود حقیقی در نشست مطبوعاتی و رسانه ای فیلم مطرح کردند، برخی مخالفان را واداشت تا فرضیه توقیف آنرا قوت ببخشند. حاتمی در صحبت هایی از برخورد با معترضان در داخل کشور انتقاد کرد و همین موضعگیری که به گفته خودش نخستین اظهارنظر سیاسی اش بود، موجب شد تا هجمه ای علیه او شکل بگیرد و حتی تپق طبیعی او در ادای یک واژه هم دستمایه تمسخرش شود. هر چند این حرفهای حاتمی موافقانی هم در داخل داشت. حقیقی اما بیشتر تلاش کرد در قبال سوالات سیاسی خبرنگاران، موضع محافظه کارانه ای را اتخاذ کند. این موضع او به ویژه درباره سانسور در ایران مشهود بود. رسانه های اصولگرا البته ترجیح دادند از موشکافی اظهارات لیلا حاتمی خودداری کنند و در چند جمله صرفاً به انعکاس آن پرداختند. هر چند فارس و باشگاه خبرنگاران از تیتر «حمایت لیلا حاتمی از آشوبگران ایران» برای انتشار این خبر استفاده کردند. فارس همچنین صحبت های او را «عجیب و دور از انتظار» تلقی کرد. «درساژ» هم هست، بی حاشیه البته! «درساژ» دیگر فیلم ایرانی حاضر در برلین که در بخش «نسل» جشنواره حضور دارد و برای دریافت جایزه بهترین فیلم اول رقابت می کند، حاشیه خاصی نداشته است. این فیلم ۹۵ دقیقه ای امروز و فردا هم در برلین به ترتیب در زوپلاست و سینمکس نمایش خواهد داشت. ایسنا در این باره می نویسد: «درساژ در اولین نمایش خود در سالن Hkw جشنواره بین المللی برلین به نمایش درآمد. این نمایش با حضور پویا بادکوبه، سمیرا برادری، شبنم مقدمی، علی مصفا، نگار مقدم، یسنا میرطهماسب و فیلمبردار و نویسنده فیلم انجام شد. پس از نمایش «درساژ» عوامل روی صحنه رفتند و به پرسش‌های مخاطبین پاسخ دادند. بازی نگار مقدم بازیگر اصلی این فیلم مورد توجه قرار گرفت و مخاطبین تاکید داشتند که شخصیت‌های این فیلم واقعی هستند. همچنین پویا بادکوبه کارگردان درساژ موضوع این فیلم را انسانی دانست و تاکید کرد: از شانس من در این قصه شخصیت اصلی فیلم یک زن است که تلاش می کند از معمولی زندگی کردن و معمولی شدن فرار کند. او همچنین افزود: در این فیلم بخشی از واقعیت زندگی نسل جدید را به تصویر کشیدیم. سمیرا برادری تهیه کننده این اثر درباره تولید فیلم هایی مستقل در سینمای ایران گفت: جذب سرمایه برای چنین فیلم هایی در ایران بسیار دشوار است اما ما توانستیم با سرمایه گذار خصوصی کار کنیم. معمولا فیلم های مستقل با هزینه‌های کمتر، تلاش بیشتر و گروه علاقمندتر به سینما جدی ساخته می شود. همچنین مخاطبین در دو نمایش این اثر در برلین تحت تاثیر قصه فیلم قرار گرفته و با وجود اینکه موضوع درساژ درباره یک خانواده ایرانی است، اما آنها مسائل مطرح شده در فیلم را جهانی دانسته و با آن ارتباط برقرار کردند». حاشیه برای فیلم شهرام مکری غیر از «خوک» و «درساژ»، فیلم های «هندی و هرمز» ساخته عباس امینی و «هجوم» از شهرام مکری هم امسال در کن شرکت دارند. فیلم مکری در بخش پانوراما شرکت دارد. خبرگزاری اصولگرای تسنیم هفته گذشته در خبری که از آن بوی حاشیه تراشی به مشام می رسد، خبر داد فیلم برای دریافت جایزه تدی در برلین رقابت می کند و نوشت: «جایزه تدی در حاشیه جشنواره برلین و به فیلم های شفیعی که مضمون همجنسبازانه دارند اهدا می شود». بر همین اساس، فشارهایی که مسوولان هنر و تجربه وارد آمده که چطور به عنوان متولیان فیلم، اجاره حضور «هجوم» را در صف رقابت برای دریافت چنین جایزه نامتعارفی داده اند. جایزه ای که اگر به «هجوم» تعلق بگیرد، قطعاً تبعات منفی آن دامن هنر و تجربه را خواهد گرفت. به ویژه که او خود از مسوولان هنر و تجربه نیز هست. *** منتقد ورایتی: «خوک» به‌اندازه‌ کافی تأثیرگذار نیست منتقد ورایتی، فیلم «خوک» را یک تریلر جنایی تلخ می‌داند و معتقد است که بر خلاف فیلم قبلی حقیقی، «اژدها وارد می‌شود» -که به عقیده‌ این منتقد دارای عمق ذن‌گونه در لایه‌های تودرتو و ژانر ضدّژانر پست‌مدرن بود-، «خوک» به‌اندازه‌- کافی تأثیرگذار نیست. از نظر جسیکا کیانگ، فیلمبرداری کلاری شل و رها و شلخته است، موسیقی آن یکبار مصرف و فینال آن هماهنگ با بقیه‌ فیلم نیست و فوکوس خودش را از شخصیت اصلی به‌جای دیگری متمرکز می‌کند. او این فیلم را یک هجو جزئی و یک کمدی غیرمتمرکز می‌داند که نمی‌تواند کاندیدایی جدّی برای دریافت خرس طلا باشد. البتّه بازی حسن معجونی در نقش اصلی قابل ستایش است. *** منتقد هالیوود ریپورتر: «خوک» یک کمدی سیاه سوررئال است منتقد هالیوود ریپورتر، فیلم «خوک» را یک کمدی سیاه سوررئال می‌داند. دبورا یانگ در بخشی از یادداشتش درباره فیلم مانی حقیقی می نویسد: «خوک» در مقایسه با «اژدها وارد می‌شود»، سرراست‌تر، کمتر گیج‌کننده و کمتر اگزوتیک است، امّا از نظر بصری (با اشاره به فیلمبرداری کلاری) قانع‌کننده نیست. تماشاچی‌ها در سالن با کمدی فیلم ارتباط چندانی برقرار نمی‌کنند و به یک لبخند بسنده می‌کنند. منتقد هالیوود ریپورتر فیلم را یک کمدی غیرمتمرکز می‌داند و البتّه بیشتر درگیر قصّه است و در طول نقدش هم بیشتر قصّه را تعریف می‌کند.

نوشته «شانتاژ» یا «جوسازی»؛ «خوک» در برلین «خرس» می گیرد؟! اولین بار در بانی‌فیلم پدیدار شد.