«گمشدگان»؛ نگاهی واقع گرایانه به آدمهای همین اطراف

بانی فیلم-گروه تلویزیون- مجتبی احمدی: اصولاً پرداختن به موضوعات اجتماعی، هنجارها و ناهنجاری هایی که اطراف ما در رفت و آمد روزانه موج می زند در قاب تلویزیون و در قالب یک سریال داستانی خیلی زود می تواند مخاطب را جذب کند و کار آن وقت تأثیرگذارتر می شود که تماشاگر با لحظه به لحظه قصه ارتباط برقرار کند و نگاه مستند به اتفاقات بطن جامعه را با گوشت و پوست و استخوان خود باور کند. یکی از ایراداتی که به برخی از آثار نمایشی وارد است فاصله گرفتن قصه و سبک و سیاق روایت از باور مخاطب است. معمولاً وقتی قصه و درام در قدم اول با باور تماشاگر چفت نمی شود و تماشاگر زبان راوی را نمی فهمد، رابطه سریال و مخاطب گسسته می شود و عملاً سریال تلویزیونی مسیری جدا از آنچه را به مخاطبش قول داده طی می کند. کارنامه رضا کریمی">رضا کریمی که اصولاً یک کارگردان سینمایی محسوب می شود نشان از آن دارد که حساسیت ویژه ای همیشه روی قصه داشته است، او بیشتر سعی می کند بازیگران را به دور از آنچه از آنها دیده ایم انتخاب کند و قالبی جدید را برای اجرای هر نقش در نظر بگیرد. کارگردان سریال «راه طولانی خانه» و «فاکتور هشت» که ساخت فیلم هایی چون «آدمکش»، «تب»، «انعکاس» و… را در کارنامه دارد در گفت و گو با بانی فیلم از سریال «گمشدگان» که اخیراً روی آنتن شبکه ۲ بود صحبت کرد و به نکات جالبی در خصوص این مجموعه از زوایای مختلف پرداخت.

 

 بعد از «گمشدگان» برنامه شما چه خواهد بود؟ سینما یا باز تلویزیون؟ – برای سریال صحبت چند طرح و قصه بامن شده اما تا تا زمانی که متن ها کامل نشده باشند نمیشه در موردشون نظر قطعی داد و تصمیم گرفت، به نظرم تا به نتیجه و انتخاب برسم فرصت کافی و لازم برای اینکه پروژه سینمایی ام را به سرانجام برسانم هست ضمن اینکه ترجیح می دهم دو تا سریال پشت سر هم کار نکنم.  اصولا رضا کریمی">رضا کریمی در دو مساله مهم وسواس دارد انتخاب قصه و انتخاب و چیدمان بازیگران، از قصه شروع کنیم، چه ویژگی هایی داشت که علاقه مند به اون شدید؟ – وقتی فیلمنامه یک سریال را می خوانم یک چیزی باید من را به وجد بیاره و درگیر کنه مثلا وقتی فیلمنامه «فاکتور هشت» را می خواندم تعلیق و هیجان خوبی داشت قصه و مناسبات نو بود شخصیت منفی و مثبت هردو جذاب بودند طرح و توطئه ها قوی بود. در «راه طولانی» آدم های اصلی قصه قابل باور بودند و خانواده ای را تشکیل داده بودند که با آنها ارتباط برقرار می کردی، در «گمشدگان» اولین چیزی که توجه را جلب می کرد جسارتی بود که قصه داشت. روایت، روایت تازه ای بود که با قصه های رایج تلویزیونی تفاوت داشت با یک ملودارم معمولی تلویزیونی تفاوت داشت با یک ملودارم معمولی روبرو نبودی و نوعی واقع گرایی در کار وجود داشت که در کارهای تلویزیونی کمتر با آن برخورد کرده بودم، پیدا بود روی قصه کار شده، خب همه اینها برای کارگردانی مثل من که دنبال قصه خاص و متفاوت برای کار در تلویزیون هست کافی بود که کار را بپذیرم البته موقعی که به من پیشنهاد شد پانزده قسمتش نوشته شده بود و مهم بود که بقیه اش هم به همین ترتیب پیش بره.  از تعدد شخصیت ها هراس نداشتید؟ امروز دسترسی مخاطب به مدیای مختلف تمرکز اورا زود بر هم میزند از این مسئله نگران نبودید؟ – اتفاقا اگر ساختمان قصه درست طراحی شده باشه و همین طور قصه و شخصیت ها درست پرداخت شده باشند تعدد شخصیت نه تنها لطمه نمی زند بلکه می تواند کار را جذاب تر کند و باز نه تنها تمرکز تماشاگر را بهم نمیزنه بلکه تماشاگر با علاقه آنها را دنبال می کند وقتی شخصیت ها بی هدف در قصه پرسه بزنند و موثر نباشند تماشاگر را خسته و کلافه می کنند و حواس تماشاگر را از قصه اصلی دور می کنند در «گمشدگان» شخصیت ها درست طراحی شده بودند ضمن اینکه من در اجرا وقتی که شخصیت ها جون می گیرند حواسم بیشتر بهشون هست اجازه نمی دهم مزاحم باشند و کنترل شون می کنم.  سریال شما ماجرایی شاید نزدیک به خط قرمز را به تصویر کشید بدیهی است دچار برش و تیغ ممیزی بشوید این مساله روی روند روایت تاثیر گذار نبود؟ احیانا کاراکتر ها را بر هم نزد؟ – درست میگی کار کاملا این مشخصه را داشت و قطعا از همان ابتدا هم آنهایی که کار را تصویب کردند این را می دانستند، هم نویسندگان مطلع بودند و هم نهایتا من که قرار بود کار را بسازم، همه می دانستیم که وارد کار پر چالشی شدیم و باید با ملاحظه مواردی را رعایت و در نظر بگیریم اما تا جایی که به اصل قصه و تفکر و شخصیت های آن لطمه نزنه و کار تاثیر گذاری اش را از دست ندهد و به نظرم همه کسانی که درگیر این کار بودند اعم از مدیران، نویسندگان، تهیه کننده و من می دانستیم ضمن جسارتی که داریم به خرج می دهیم باید مجموعه را به سر انجام درستی برسانیم که فکرم می کنم تا حدود خیلی زیادی موفق بودیم.  تفاوت رضا کریمی">رضا کریمی در این سریال با مجموعه های سابقش توجه بسیار به جزییات بود، شما حداقل در دو مجموعه اخیر نسبت به همه چیز نگاه موشکافانه تری داشته اید چرا؟ – من اساسا در هر کاری نگاهم همین است یعنی این یک ضرورت در کلیت هنر و هنر نمایش است. پرداخت به جزئیات برحسب ضرورت کار و قصه. ضمن اینکه معتقدم یک هنرمند هر چقدر در کارش به تکامل برسد نگاهش به جزئیات دقیق تر و کامل تر می شود و وقتی چنین نگاهی وجود داشته باشه ببینده هم بطور قطع ارتباط بهتری با آن برقرار می کند و متوجه می شود با دقت بیشتری باید کار را دنبال کند همه اینها میشه امتیاز و ویژگی برای جذب مخاطب بیشتر کار می کند.  کارگردانی سریال «گمشدگان» را می توان در دکوپاژ مرتبط با هر شخصیت و تعریفش، قصه اصلی و البته داستان های موازی آن حس کرد، از نگاهی که اولویت شما به عنوان کارگردان این سریال بود صحبت کنید و موارد فوق را توضیح دهید؟ – همان طور که شما در اولین سوال اشاره کردی من حساسیت زیادی روی قصه و انتخاب بازیگرها دارم نه اینکه روش خاص من باشه این به نظرم یک قاعده در کار ماست و من هم همیشه در پیش تولید و قبل از کلید زدن کار همه تمرکزم روی فیلمنامه و تحلیل شخصیت های آن و انتخاب بازیگرهاست و بعد از این مرحله که تمام تمرکز و حواس من را می گیره وقتی وارد فیلمبرداری می شوم به نظرم خود کار به من میگه که به لحاظ اجرا، دکوپاژ، میزانسن و نوع بازی ها باید چطور عمل کنم چقدر از حرکت دوربین استفاده کنم و چقدر پلان های ثابت بگیرم و یا اینکه بیشتر دوربین حرکت داشته باشد یا دوربین ثابت باشد و بازیگران حرکت داشته باشند برای من اینطوره که اگر درست قصه و شخصیت ها را تحلیل کرده باشم و درست بازیگران را انتخاب کرده باشم این مرحله هم درست اتفاق میفتد.  خاصیت نمایش گاه طراحی شخصیت های نمایشی است موافق هستید؟ – در نگارش قصه «گمشدگان» و همینطور شخصیت پردازی های آن یک نگاه واقع گرایانه ای لحاظ شده بود هر چند در اینگونه قصه ها هم گاهی بنابر ضرورت روی بعضی شخصیت ها ممکنِ اغراقی صورت بگیرد و بعضی به سمت تیپ بروند اما در «گمشدگان» چه در نگارش و چه در اجرا سعی شد این فضای واقع گرایانه حفظ و رعایت شود.  بازیگران تان را به چه فرمولی چیدمان می کنید؟ قصه؟ تکراری نبودن؟ قیمت؟ و در نظر گرفتن ویژگی های ذاتی و محبوبیت؟ – در وهله اول برای انتخاب بازیگر باید خودش و جنس بازی اش را دوست داشته باشم یعنی یک محبوبیتی برای خودم داشته باشد ضمن اینکه بازیگر بودن به معنای حرفه ای اش و در بازیگری توانا بودن برام مهمه چون غیر از این باشد نمی توانم با آن آدم جلوی دوربین ارتباط برقرار کنم و بده بستان داشته باشم نکته بعدی این است که بازیگری که انتخاب می کنم فیزیک و جنس بازی اش نزدیک به شخصیتی باشد که قرار است نقش اش را بازی کند طبیعتا تکراری نبودن چهرها و محبوبیت شان هم اهمیت دارد در مورد قیمت واقعیتش در این کار غالب بازیگرهایی که مورد نظرم بود را تهیه کننده برای کار آورد و من مشکلی نداشتم.  چقدر سینمایی بودن شما در انتخاب تیم جلوی دوربین ات موثر است؟ – قطعا تاثیر دارد، چون اساسا تا جایی که زمان اجازه بدهد و شرایط مهیا باشد من کارهای تلویزیونی ام را از هر لحاظ با نگاهی که به سینما دارم می سازم. اگر با این نگاه آدم ها را انتخاب کنم کار برای خودم راحت تر می شود و آنها هم راحت تر با شرایط و سخت گیری های من کنار می آیند.  سریال شما داستانی مستند و قابل لمس از اجتماع دارد اما دوربین کمتر به این قاعده مستند معتقد است و حرکاتی موثر در قصه گویی را در نظر دارد؟ به مستند گویی برخی اتفاقات که از بطن جامعه می آید علاقه مند نبودید؟ – همان طور که قبل تر گفتم همیشه سعی من این است که دوربینم متناسب با قصه و فضای کار عمل کند و در خدمت آن نباشد به گونه ای که تماشاگر با قصه و آدم ها ارتباط برقرار کند. هدف باید این باشد حالا هر کارگردانی بسته به روش و نوع نگاهش عمل می کند من فضای واقعی و قابل باور را اینطور می سازم و نشان می دهم و می خواهم هیچ تظاهر و اغراقی در کارم نباشه و همه چیز حساب شده و دقیق باشد و در واقع من همه جزییات را برای دوربین می چینم، اینطور نیست که بخواهم دست بازیگر را باز بگذارم و بداهه اجرا شود لحظات را در آن شکار کنم این روش کاری من نیست من قصه گفتن را اینطوری نمی بینم.  سریال «گمشدگان» و «هشت و نیم دقیقه» در شبکه دو خوب دیده شد تا نشان دهد سریال خوب دیده می شود بازخورد را چگونه دیدید؟ – هفته اول پخش این سریال همزمان شد با تصویربرداری آخرین قسمت های سریال و من روز های سختی را پشت سر گذاشتم روزها سر فیلمبردای بودم و شب سر مونتاژ و گاهی شبها دو- سه ساعت بیشتر نمی خوابیدم و بلافاصله بعد از فیلمبرداری هم بدون هیچ استراحتی می رفتم سر مونتاژ و آماده کردن قسمت ها برای پخش، در اوج خستگی تنها چیزی که به من انرژی می داد و حالم را خوب می کرد استقبال خیلی خوب مردم از کار بود و اینکه براساس نظرسنجی هایی که در جریانش قرار گرفتم مردم سریال را کار متفاوتی می دانستند و معتقد بودند با نگاه درست به پاره ای از معضلات اجتماعی پرداخته است.  سریال شما بدون مشکلات مالی مرسوم به انتها رسید؟ – نه مشکل مالی به شکل به قول شما مرسومش که به کار لطمه بزند و در روند آن خللی وارد کنه نداشتیم اما واقعیت این است که هر پروژه اگر شرایط مالی بهتری داشته باشد یا پیدا کند قطعا به نتایج مطلوب تری می تواند برسد.  حرف پایانی؟ – «گمشدگان» یک کار پر بازیگر بود که در عین حال لوکیشن های زیادی داشت. ما فیلمبرداری سخت و فشرده ای داشتیم و قرار بود که در یک زمان مشخص یعنی حدود پنج ماه و نیم آن را تمام کنیم و همان طور که گفتم روزهای پایانی فیلمبرداری با ابتدای پخش همزمان شده بود. این مسئله فشار زیادی به عوامل پشت دوربین آورد که اینجا لازم است از همه آنها تشکر کنم و همین طور تشکر کنم از همراهی و همدلی همه بازیگران، بخصوص خانم گرامی که بخاطر حضورشان در سراسر کار بیشترین سختی را متحمل شد.

نوشته «گمشدگان»؛ نگاهی واقع گرایانه به آدمهای همین اطراف اولین بار در بانی‌فیلم پدیدار شد.