اوج خنده می تواند نهایت تراژدی باشد

بانی فیلم-گروه سینمای ایران- بهاره گل پرور: رسول نجفیان، از بازیگرانی است که در زمینه موسیقی نیز فعال است. او که سابقه همکاری در دو سریال «در حاشیه» و «مرد هزار چهره» را با مهران مدیری دارد، این بار نیز در «ساعت ۵ عصر» با ترانه معروفش «رسم زمانه» در سکانسی که مربوط به بهشت زهرا (س) بود، حضور پیدا کرد. او طنزهای مهران مدیری را نوعی طنز تلخ و واکنش هنرمند به جامعه و اتفاقات پیرامون آن می داند. طنزهایی که معمولا نمونه آن را در کمدی های کلاسیک می بینیم. به بهانه حضور او در اولین ساخته سینمایی مهران مدیری گفت و گو کردیم که از نظرتان می گذرد.

 

 از تجربه همکاری با آقای مدیری بگویید. چطور شد به این فیلم دعوت شدید؟ ـ آقای مدیری از من برای حضور در فیلم دعوت کردند و من هم پذیرفتم. به من گفتند صحنه ای در بهشت زهرا داریم و از آنجا که من دوستی دیرینه با آقای مدیری دارم و به کارهای ایشان احترام می گذارم، پذیرفتم.  از این ترانه نوستالژیک در جهت نوعی شوخی در راستای فضای کمدی فیلم استفاده شد. شما با این مسئله مشکل نداشتید؟ ـ گاهی آدم باید آشنایی زدایی و تقدس زدایی کند. درست است این شعر و آهنگ، حالت و حرمت و معنویتی گرفته است، ولی در بسیاری از جاها که در مراسم عزا رفته ام، شرایط ظاهراً عزاداری بوده ولی با شنیدن این ترانه خنده روی لبان مردم آمده است! اصولاً اوج خنده می تواند نهایت تراژدی باشد. من به این اعتقاد ندارم که چون ترانه ام ترانه خاصی است باید در محافل خاص خوانده شود. در جامعه ممکن است همه چیز باشد و این بودن ها زمانی آنقدر با هم در تضاد است که شگفتی می آفریند.  یعنی اگر جای دیگری بخواهند از این آهنگ در جهت شوخی و طنز استفاده کنند، شما قبول می کنید؟ ـ البته آن قسمت از فیلم که من این آهنگ را اجرا می کردم شوخی نبود. ولی ربطی ندارد. این گونه بود که من در مراسم مرگ عزیزی این آهنگ را می خوانم و خبر هم ندارم چه اتفاقی قرار است بیفتد.  پیش از این با آقای مدیری در «مرد هزار چهره» همکار بودید. ـ بله و البته در سریال «در حاشیه» هم حضور داشتم. خوشحالم که در کارهای خاصی که آقای مدیری داشته اند حضور داشتم. منتها مسئله این است که آیا این بازی ها جنبه مالی خوبی برایم داشته یا خیر. من می توانستم در بسیاری از کارها که پولهای کلانی به من می دادند تا از این شعر و آهنگ استفاده کنم، بازی داشته باشم. همچنین همین اواخر کاری بود که قرار بود ادای یکی از مقامات دولتی را در بیاورم و من رد کردم. خبر حضور من در آن فیلم هم پخش شد ولی من حضور پیدا نکردم. اگر می خواستم این نوع کارها را قبول کنم، لااقل مستأجر نبودم و می توانستم برای خودم خانه ای داشته باشم. ترجیح دادم با همین شعر و آهنگ خودم در یک فضای طنز (و نه مسخره) حضور پیدا کنم، ولی در فیلمی ظاهر نشوم که پول یک سریال را به من می دادند تا دولت را مسخره کنم!  با در نظر گرفتن حضور شما در فیلم های طنز، آیا شما خود را یک کمدین می دانید یا صرفاً در موقعیت های کمدی در قالب طنز ظاهر می شوید؟ ـ من سال ها در مورد بکت و برشت و نویسندگانی که می گویند پوچ گرا و بیهوده گرا هستند مطالعه می کنم. من طنز را چیز جدایی از تلخ ترین شرایط بشری نمی دانم. طنز یعنی برخورد با نابهنجاری که نباید وجود داشته باشد و بالعکس. تمام جوکها و لطیفه ها بر همین اساس است. به نظرم نمی توان دسته بندی کرد که من در ژانر کمدی هستم یا تراژیک. نگاهم به همه اینها جمع شده و تبدیل به واقع بینی می شود. یک بار «رسم زمانه» را در جایی خواندم که پشت صحنه مراسم، همه از شرایط طنزی که ایجاد شده بود قهقهه می زدند! من در رثای کسی که از دست رفته می خواندم، ولی به خاطر اینکه ارث و میراث هنگفتی از او بر جای مانده همه خوشحال بودند. ما نمی توانیم بگوییم این ژانر کمدی است. من طنزهای چخوف را کار کرده ام و ده سال در مجله فیلم طنز می نوشتم. ولی تلخ ترین شعر و آهنگ را هم گفته ام که به نام «رسم زمانه» مشهور است. ممکن است در یک روستای دور افتاده بسیاری از هنرمندان را نشناسند، ولی «رسم زمانه» مرا می شناسند. اما می خواهم بگویم که نمی توان برای کاری که ارزشمند است مرز بگذاریم. متأسف می شوم وقتی می شنوم که می گویند چرا اکبر عبدی که فقط کمدی بازی می کند، جدی بازی کرد. ممکن است شهرت او به خاطر کار کمدی بوده باشد، ولی اکبر عبدی لحظاتی در فیلم «مادر» علی حاتمی داشت که تلخ ترین لحظه ها از نظر بازی بود. در نتیجه من برای عادت زدایی از خیلی ها که «رسم زمانه» را یک کار تلخ می دانند، با افتخار در «ساعت ۵ عصر» مدیری بازی کردم. طنز در اوج خنده یعنی ممکن است وقتی که در حال خندیدن هستید به موضوعی که بسیار تلخ و گریه آور است بخندید. ممکن است کسی به من خرده بگیرد که چرا آهنگ به این غم انگیزی را در یک فیلم کمدی خواندی؟ می خواهم بگویم که نگاه من متفاوت از این موضوع است. زمانی کسی حق دارد تا به من خرده بگیرد که فقط برای پولش رفته باشم. من به نگاه ژرف طنز آقای مدیری اعتقاد دارم. من این آهنگ را در «مرد هزار چهره» هم خواندم و بسیاری از مردم ایراد گرفتند. ولی به نظرم بهتر است که بت نسازیم. من به آمیختگی طنز در اوج تراژدی اعتقاد دارم. در غیر این صورت من این کار آقای مدیری را رد می کردم و در آن فیلم سینمایی که بسیار هم کار راحت و پر درآمدی بود شرکت می کردم.  فضای «ساعت ۵ عصر» به نوعی در میان کمدی و جدی در نوسان شدید است و شاید تماشاگر هم در مواجهه با این فضا تا حدی سردرگم شود. شما چطور با این تم ارتباط برقرار کردید؟ ـ مفهوم کمدی بسیار گسترده و وسیع است. تا جایی که من دیده ام و مشخصاً در این فیلم، کارهای آقای مدیری طنز تلخ است. در فیلم کاراکتر سیامک انصاری می گوید دو نفر این جا افتاده و او دو انگشتش را بالا می گیرد تا کسی این دو نفر را نجات دهد، اما می بینیم که برداشت فجیعی از این حرکت می شود و یک عده فکر کرده اند علامت پیروزی بوده است. این موضوع درست مرا یاد صحنه تلخی از چارلی چاپلین می اندازد. او پرچم سرخی که از پشت یک تریلی حمل تیرآهن افتاده بود را بر می دارد و تکان می دهد تا به ماشین بگوید پرچمت افتاد در حالی که پشت سر او تظاهرات احزاب کارگری شکل می گیرد و او را به جرم رهبری گروه می گیرند. این نوع طنزها، نوعی طنز کاریکاتوری و اغراق است که شما در تلخ ترین آثار بکت هم می بینید. در آثار بکت و اوژن یونسکو و چخوف نمی توانید لبخندی بزنید و ته دلتان بگویید چه دنیای تلخ و عجیبی است. به شدت اعتقاد دارم که مهران مدیری این نوع طنز را دریافت کرده است. ما فکر می کنیم که طنز شلنگ تخته و بپر بپر است و ناگهان که در جایی غمگین می شود می گوییم اثر دچار تضاد و تعارض شده است. اما این گونه نیست. وقتی کاری درست باشد می توانیم آن را طنز عجیب و غریب بنامیم. ممکن است ذائقه ما به این نوع طنزها عادت نداشته باشد ولی دیگر باید عادت کنیم. همیشه هنرمندان و شاعرانی که پیشرو هستند سختی های زیادی دارند. نیما یوشیج را که اکنون پدر شعر نو می دانند، آن زمان شاعری دیوانه می دانستند و زیباترین شعرهای نیما را که اکنون به عنوان کار هنری و ارزشمند می دانیم، مسخره می کردند. در نتیجه جسارت هایی باید پیش بیاید و انتقاد هم بشود ولی در اوج آگاهی از شرایط جهانی. نگاه طنز و تراژدی دو سر یک معنویت هستند که به هم می رسند. اتفاقاً از یک کمدی سبک و سطحی نباید انتظار لحظات جدی داشت.  حضور شما در بخشی از فیلم بود که با برخورد مردم در قبال مرگ هنرمندان و نحوه شرکت در مراسم درگذشت آنان شوخی می شود و به نقد گذاشته می شود. این معضل را از دیدگاه شخصی تان چطور ارزیابی می کنید؟ ـ بسیار سخت است. هرگز نمی توانیم بگوییم مردم در مراسم هنرمندی شرکت کردند و بد عمل کردند. مردم با عشق می آیند. ولی متاسفانه عده ای برای خودنمایی و عکس گرفتن و عده ای هم برای جیب بری به این مراسم می آیند. متاسفانه همیشه در این محافل شلوغ شاهد این موارد بوده ایم. در مراسم زنده یاد علی حاتمی بسیاری کیف و موبایل و… زده شد. شاید طنز عمیق مهران مدیری به این شعر فروغ فرخزاد نزدیک باشد که می گوید: این جهان پر از صدای حرکت پاهای مردمیست که همچنان که تو را می بوسند در ذهن خود طناب دار تو را می بافند… این دورویی ها در جامعه موجب می شود که از موفقیت یکدیگر خوشحال نباشیم. البته نمی توان گفت تمام جامعه ما را فرا گرفته ولی متاسفانه وجود دارد. این مسائل هنرمند را آزار می دهد و بالاخره باید با این موضوعات برخورد کند. این است که هنرمند باید جلوتر از جامعه حرکت کند و تلخی این مسائل باید در هنر بیان شود.  فیلم را با مردم دیدید؟ بازخوردها چگونه بود؟ ـ بله فیلم را با مردم دیدم و در اکران خصوصی حضور نداشتم. تا جایی که می دیدم بازخوردها بد نبود، ولی این حس را هم داشتم که مردم هنوز با این نوع طنز آشنایی ندارند. با این حال استقبال خوب بود. به نظرم مردم هم راضی بودند. البته اگر هم راضی نباشند بالاخره یک نیما یوشیج دیگری باید بر اساس ضرورتها راهی را آغاز کند. یکی برای پول، کمدی می سازد ولی یکی هم ضرورت ها را در جامعه حس می کند. ما از هنرمندی صحبت می کنیم که ضرورت ها را حس می کند. ضرورت هایی که جامعه را تهدید می کند. دور شدن از معنویت و عواطف بدون شعار. ما از آن هنر صحبت می کنیم وگرنه برای پولدار شدن کارهای زیادی می توان کرد.

نوشته اوج خنده می تواند نهایت تراژدی باشد اولین بار در بانی‌فیلم پدیدار شد.