خاطره های ۳۵ میلیمتری

بانی فیلم-گروه سینمای ایران- نسرین بختیاری: قرار است فیلم خاطره انگیز کمدی«اجاره نشین ها» در گروه سینمایی عصر جدید با نام «آن روزها» دوباره اکران شود. فیلمی که یکی از بهترین نمونه های کمدی سال های اول انقلاب محسوب می شود و حتی پس از آن هم همچنان تماشاگران با دیدن آن می خندند و لذت می برند. پس از آن هم آثار زیادی تولید شد که تا سال ها در ذهن مخاطب ماندگار شد. این نوع فیلم ها از لحاظ مضمون و محتوا، نوع دیالوگ ها و فضایی که اطراف آن شکل می گیرد، مورد پسند تمام اقشار جامعه اعم از منتقدان و مردم است. اینکه شاید خیلی دیر بتوانیم نمونه هایی از این دست را در سینما ببینیم، حسی ناب و نوستالژیک در ذهن به وجود می آورد. حسی که قابل بیان نیست، اما همه کسانی که با فیلم هایی مانند «هامون»، «سلطان» و «قصه های مجید» خاطره جمعی دارند، به خوبی آن را درک می کنند. به هرحال اوضاع و شرایط اجتماعی در خلق اثری که تا سال ها در ذهن مردم ماندگار می شود، بی تأثیر نیست. در تمام دنیا معمولا اتفاقات و تحولات جامعه موجب می شود که فیلمسازان از قافله عقب نمانند، دست به کار شوند و فیلمی متناسب با اوضاع و احوال همان زمان خود بسازند. جالب اینکه بسیاری از فیلم هایی که امروز وجه نوستالژی، خاطره انگیز و ماندگار برای ما دارند، در سال هایی که تولید شدند و روی پرده سینما رفتند، چندان برجسته نبودند، اما گذر زمان باعث شد که ارزش های آن ها بازشناسی شود. در گزارش پیش رو با جمعی از منتقدان و صاحب نظران در خصوص رمز و راز ماندگاری این آثار در دهه ۶۰ و ۷۰ پرسیدیم که پاسخ آن ها را در ادامه از نظر می گذرانید:

 

محمدعلی نجفی: مطالعه، دقت و وسواس در تولید آثار گذشته بیشتر بود محمدعلی نجفی یکی از فیلمسازان قدیمی و کارگردان «عشق طاهر» و «زاگرس» در پاسخ به این پرسش که چه رمز و رازی در فیلم های دهه ۶۰ و ۷۰ بود که باعث افزایش زمان ماندگاری آن ها شده است، به بانی فیلم گفت: این موضوع را باید از چند زاویه بررسی کرد. در گذشته وقتی به عنوان هنرمند فعالیت می کردید، فرصت تفکر و رویارویی با مسائل اجتماعی و انسانی را داشتید و برای خلق یک اثر باید خیلی زحمت می کشیدید. هرچقدر با مطالعه و تفکر کار را پیش ببرید، سعی می کنید بیشتر دقت کنید و با وسواس بیشتری حرکت می کردید. به عنوان مثال، در زمانی که فیلم ها به صورت نگاتیوی تهیه می شد، به فیلمسازها می گفتند شما حق دارید تنها ۱۰۰ حلقه نگاتیو داشته باشید و به همین دلیل فیلمساز تلاش می کرد بیشترین انرژی فرهنگی- هنری خود را به کار گیرد تا اثری شاخص به وجود بیاورد. الآن شرایط به نحوی شده که افراد حتی با موبایل هم فیلم می سازند و محدودیتی ندارند، اما وقتی ۱۰۰ حلقه نگاتیو داشتیم، دست و دلمان می لزرید که تا جای امکان درست کار کنیم. نجفی ادامه داد: در حقیقت نوعی مسئولیت اجتماعی در هنرمندان وجود داشت تا کار را به خوبی به سرانجام برساند. این وسایل در عین اینکه می توانند کمک کننده باشند، شما را به نحوی راحت طلب و ساده اندیش می کند که انگار باقی چیزها مهم نیست. این کارگردان در پاسخ به اینکه چگونه می توانیم به فیلمسازی آن دوران- از لحاظ طلایی بودن آثار- برسیم، عنوان کرد: فکر کردن به گذشته اشتباه است. نمی شود در ماشین بنشینی، اما از شیشه عقب خیابان را ببینی. گذشته چراغ راه آینده هست اما نه تمام راه آینده؛ به گذشته افتخار می کنند اما در آن زندگی نمی کنند. فکر می کنم باید درکمان از مسائل آینده مثل تکنولوژی و… بیشتر شود و این فرهنگ، رفتار خاص خود را به وجود می آورد. متأسفانه تکنولوژی خاصیت جمعی بودن را منتفی کرده است و باید بنشینیم، بحث و گفت و گو کنیم. سینما بحث خاصی است؛ همچنان که در ادبیات رمان خیلی خاص است. در حقیقت، سینما تجسم رمان هایی است که می خوانیم و زمانی که فضای رمان را در این فضای عینی شده می بینیم، ما را وارد یک جهان دیگر می کند.

 

طهماسب صلح جو: تماشای فیلم های خوب قدیمی  سینما را از روزمرگی می‏ رهاند

طهماسب صلح جو در پاسخ به این پرسش که چه رمز و رازی در فیلم های دهه ۶۰ و ۷۰ بود که باعث افزایش زمان ماندگاری آن ها شده است، به بانی فیلم گفت: زمان قاضی منصفی است و در تمام دوران ها و سینماهای کشورهای مختلف این اتفاق می افتد. به هرحال، وقتی فیلم ها ساخته می شوند، در زمان خود یک بازتاب دارند که حتی ممکن است برخی با نظر نامساعد برخی تماشاگران رو به رو می شوند اما تجربه نشان داده، این ها آثار ارزشمندی هستند. به عبارتی، زمان این آثار را ماندگار می کند و ماندگاری این آثار در گروی گذشت زمان است. اگر زمان نگذرد، نمی شود به آن ماندگار بگوییم. نمی توانیم به فیلمی که امروز ساخته می شود، ماندگار بگوییم؛ چون گذشت زمان این موضوع را مشخص می کند. این اتفاق در سینما، ادبیات و دیگر هنرها می افتد و گذشت زمان می گوید که این آثار ارزشمند بودند یا نه. معمولا به این آثار کلاسیک می گویند؛ یعنی آثاری که به مرور زمان ارزش های خود را از دست نمی دهد. در آن دوران فیلم «اجاره نشین ها» در زمان خاصی ساخته شد و ایران درگیر جنگ تحمیلی بود و فضای اجتماعی غمگینی داشتیم. در حقیقت؛ این فیلم توانست تعداد زیادی از مردم را به سینما بکشاند و خلاف فضای غمگین، تلاش کرد مردم را بخنداند و اتفاقا استقبال خوبی از آن شد. این منتقد افزود: بعضی از این فیلم ها ارزش نوستالژیک پیدا می کنند و تبدیل به گوشه ای از عمر زندگی یک نسل می شوند. فکر خوبی است اگر این فیلم ها را اکران کنند و ببینند این نسل چه واکنشی نسبت به این فیلم ها نشان می دهد. هرچند؛ با وجود ابزار رسانه ای متنوع، ممکن است بچه ها فیلم را دیده باشند اما به هرحال کار خوبی است که نه تنها ارزش خود را از دست نداده است بلکه به ارزش آن اضافه شده است. این نوع فیلم ها سینما را از روزمرگی رها می کنند. یکی دیگر از فیلم هایی که اکثر افراد در زمان خودش به آن معترض بودند، «هامون» بود اما به تدریج این فیلم طرفداران خاصی پیدا کرد و گروه هایی از جوانان پیگیر آن شدند. صلح جو با تأکید بر اینکه شرایط اجتماعی در خلق یک فیلم خوب مؤثر است، افزود: امروز فیلم هایی که کمدی هستند و مردم را می خندانند، مثل همیشه با نگاه تحقیرآمیزی بررسی می شوند. اینکه جامعه در چه شرایطی احتیاج به خنده دارد و در چه شرایطی نیازمند دقت است، اهمیت دارد. در آن سال ها ساخت فیلم کمدی چندان رواج نداشت و گردانندگان سینما هم روی خوشی به سینما نشان ندادند و مردم از«اجاره نشین ها» استقبال کردند، چون محدودیت ها را شکست. در تاریخ سینمای ایران هم اولین فیلم هایی که ساخته شدند، کمدی بودند و مردم ما به کمدی علاقه زیادی نشان دادند. صلح جو در پایان صحبت های خود گفت: اگر سینما را آزاد بگذارند، خودش راه خود را پیدا می کند و نمی شود با آن بخشنامه ای برخورد کرد.

 

عزیز الله حاجی مشهدی: برای سینما نقشه راه تعیین شود

عزیز الله حاجی مشهدی نویسنده و منتقد در پاسخ به این پرسش که چه رمز و رازی در فیلم های دهه ۶۰ و ۷۰ بود که باعث افزایش زمان ماندگاری آن ها شده است، به بانی فیلم گفت: بررسی پدیده های مشخص فرهنگی – هنری که به دوره یا دهه خاصی از تاریخ اجتماعی ما مربوط می شود و به طور طبیعی به گذشته ما بر می گردد ، بدون بررسی دقیق و بدون استفاده ار پژوهش های جدی با هدف بازشناسی شرایط سیاسی و اجتماعی همان دهه، نه مقدور است و نه نتیجه کارشناسانه ای دارد . این گذشته -حتی اگر گذشته ای نه چندان دور هم باشد- نیاز به واکاوی و بازشناسی دارد. به همین دلیل، برای پی بردن به راز ماندگاری آثاری مانند: «اجاره نشین ها» به کارگردانی داریوش مهرجویی و فیلم های موفق و پرمخاطب سینمای ایران در دهه ۶۰، نیاز به پژوهشی جدی و پردامنه خواهیم داشت. با نگاهی کلی به همان شرایط سیاسی – اجتماعی موجود در دهه ۶۰، می توان با تاکید بر چند عامل مهم و اثرگذار، به این نتیجه رسید که رشد کیفی اغلب فیلم های دهه مورد نظر و تفاوت ماهوی این آثار با اکثر نمونه های تولید شده در اوایل دهه ۵۰، بخش عمده ای از این تفاوت ها را به ما نشان می دهد. به دلیل تکرار آزار دهنده مضامین فیلم های دهه ۵۰ و نزول کیفی – محتوایی آن ها با ریزش تدریجی مخاطبان سینما مواجه بودیم. در آغاز دهه ۶۰ با تایید فیلمنامه هایی که در متن آن ها نشانه هایی از خانه، محله و خانواده ایرانی، حضوری پررنگ داشت و در مجموع در روح کلی اثر نوعی حس وحال ایرانی جریان داشت و این موجب شد تا تماشاگرانی که رفته رفته از سینما فاصله گرفته بودند، بار دیگر به سوی این رسانه جذاب و اثر گذار باز گردند. صد البته با کشیده شدن سینمای فرهنگی-هنری از حاشیه به متن و پشتیبانی مدیریت هایی که بر خلاف دهه های پیشین، بر اهمیت بخشیدن به این نوع سینما تاکید داشتند، شرایط مناسبی پیش آمد که نشان دهد چنانچه زبان و بیان درست و سنجیده سینمایی با تجربه هایی تازه از اشتیاق به نوآوری و خلاقیت گره بخورد و به جای تقلید از موضوعات و مسایل مربوط به سینمای هالیوود یا بالیوود، به مسایل و موضوعات اقلیمی، قومی و بومی و سرزمینی خودمان پرداخته شود، به خوبی می توان توجه مخاطبان بی شماری را به این نوع سینما جلب کرد. با داشتن چشم اندازی روشن برای افق آینده این رسانه پرنفوذ، در همه وجوه فنی، اقتصادی و فرهنگی، می توانیم در مسیر رشد و ارتقای کیفی فیلم ها و تقویت سینمای ملی حرکت کنیم و موفقیت های مثال زدنی سینمای دهه ۶۰ را نیز تکرار کنیم. وی در خصوص اینکه چطور می توانیم موفقیت فیلم هایی مانند هامون و اجاره نشین را را تکرار کنیم، افزود: برای تکرار موفقیت فیلم پرکشش و جذاب اجاره نشین ها و هامون و همچنین پیشگیری از ریزش مخاطب و به حاشیه رانده شدن سینمای فرهنگی – هنری می توان چند راهکار را مد نظر قرار داد. اول اینکه برای سینمای ایران باید «نقشه راه» روشن و شفافی طراحی شود که بتواند به روشنی افق آینده را ترسیم کند. دوم اینکه سینمای فرهنگی – هنری ما -که از جوهره خلاقیت، نوآوری و عناصر فرهنگی سرزمین خودمان مایه گرفته باشد- باید همواره در مرکز توجه سینماگران و مدیریت های فرهنگی قرار گیرد و هرگز به «حاشیه» رانده نشود. سوم اینکه پشتیبایی و حمایت های فنی، مادی و معنوی از سینمای «سطحی نگر» و «عامه پسند» که به دلیل کم مایگی و نزول کیفی در رده آثار مبتذل جای می گیرند، به طور جدی متوقف شود و امکان تولید این نوع آثار از طریق مناسبات ناسالم و یا توسل به برخی روش های ناپسند از جمله «ویژه خواری» (رانت) از سینمای ایران حذف شود. چهارم اینکه به حلقه گمشده «تحقیق و پژوهش» در مراحل پیش از نگارش فیلمنامه و قبل از تولید فیلم بهای جدی تر داده شود. سوم اینکه به نیروهای مستعد وخلاق و جوان در عرصه فیلمسازی فرصت داده شود تا در کنار نسل های پیشین سینما به تولید فیلم بپردازند و حال و هوایی تازه در سینمای ما ایجاد کنند. پنجم اینکه همه فیلم های تولیدی، حتی آن دسته از فیلم هایی که تنها به جنبه های سرگرم کنندگی آن ها تاکید می شود و مدعی کارهای فاخر و فرهنگی نیز نیستند، باید آثاری سالم وبه دور از ابتذال باشند تا در همه حال، حس و حال فیلم های سالم و ایرانی و هویت کلی سینمای ملی فراموش نشود. حاجی مشهدی افزود: تا جایی که ممکن است تلاش شود تا مشکل تغییر ذائقه ایجاد شده در مخاطبان سینما که گاه بر اثر تماشای آثار کم مایه تلویزیونی ایجاد می شود، با تولید فیلم های سالم، جذاب و پرکشش و مرتبط با مسایل و موضوعات سرزمینی خودمان، روز به روز کم تر شود. مسأله بعدی این است که به جای توجه به ستاره سازی و معرفی «ابَرستاره» ها ( سوپر استارها ) در سینما، بی آنکه بخواهیم به «بت سازی» و جنجال ستاره سازی در سینما دامن بزنیم، باید به حضور»قهرمان» در داستان های پرکشش و فیلمنامه های سینمایی توجه جدی تری نشان دهیم. وی در پایان صحبت های خود گفت: برای غنا بخشیدن به فیلمنامه ها، استفاده از گنجینه بسیار غنی و پربار ادبیات کهن و آثار داستانی ادبیات معاصر ایران می تواند راهی مناسب برای برون رفت از مشکل انکار ناپذیر»ضعف فیلمنامه» در سینمای ایران باشد.

 

 

نوشته خاطره های ۳۵ میلیمتری اولین بار در بانی‌فیلم پدیدار شد.