در ایران اندیشه­ پست­ مدرن نداریم

نخستین نشست تئاتر کاغذی با نمایش­نامه­ خوانی، معرفی و بررسی نمایش­نامه «وقتی روح لیر از ژوکر مرخصی می­گیرد» نوشته­ روزبه حسینی (نمایش­نامه ­نویس و کارگردان تئاتر) عصر روز یک­شنبه ۳۱ اردیبهشت ماه در سالن استاد ذوالفقاری فرهنگ­سرای ارسباران برگزار شد.

به گزارش رسیده، در این نشست که با حضور روزبه حسینی، مرضیه وفامهر (بازیگر و نویسنده)، رامتین شهبازی (منتقد و پژوهش­گر و مدرس تئاتر) و بهزاد صدیقی (نمایش­نامه­ نویس، مدرس و پژوهش­گر تئاتر) برگزارشد، در ابتدا این نمایش­نامه توسط روزبه حسینی و مرضیه وفامهر (نقش­خوانان این اثر) نمایش­نامه ­­خوانی شد و سپس بهزاد صدیقی این نمایش­نامه را معرفی کرد و در خصوص این نشست یادآورشد: سلسله نشست­ های تئاترکاغذی با هدف معرفی و بررسی نمایش­نامه­ های منتشرشده از این پس توسط باشگاه تئاتر فرهنگ­سرای ارسباران و با همکاری موسسه افرامانا برگزار می­شود.

دبیر سلسله نشست­های تئاتر کاغذی در ادامه افزود: در طی سال­های اخیر نمایش­نامه­های بسیاری توسط برخی از ناشران مثل انتشارات بوتیمار منتشر شده که صداها و شیوه­های جدید نمایش­نامه­نویسی معاصر را به مخاطبان و علاقه­ مندان معرفی کرده و شناسانده است.

صدیقی در ادامه­ی این نشست گفت نمایش­نامه­ی وقتی روح لیر از ژوکر مرخصی می­گیرد برداشتی آزاد از دو اثر سینمایی شوالیه­ های تاریکی کریستوفر نولان  و لیرشاه شکسپیر است که با ذهنیت نویسنده درهم­ آمیخته­ می­شود. حسینی در اثر از زبان خاصی استفاده کرده؛ در واقع او هم از زبان شاعرانه، هم از زبان محاوره و هم از زبان کلاسیک برای نوشتن دیالوگ­های نمایش­نامه ­اش بهره­ برده است.

صدیقی هم­چنین گفت: اثر یاد شده، نیمه­ی دوم سال ۹۵ توسط انتشارات بوتیمار زیر نظر ودبیری مهدی میرباقری به چاپ رسیده­است. این اثر، اقتباس آزادِ (نگاه آزادِ) روزبه حسینی به نمایش­نامه­ی شاه لیر و فیلم شوالیه­ های تاریکی است. به نظرم چنین آثاری برای درک، تکمیل و تکامل و ارتباط بهتر با مخاطب، نیازمند اجراهای صحنه­ای (اجراخوانی، نمایش­نامه­خوانی، اجرا و یا حتی تبدیل به فیلم شدن) هستند.

بر اساس این گزارش، روزبه حسینی در ادامه­ی این نشست با اشاره به این که این نمایش­نامهیک درهم­خوانی­از نمایش­نامه­ی شاه لیر اثر شکسپیر و فیلم شوالیه­های تاریکی اثر کریستوفر نولان نوشته شده، گفت: در این اثر من  دو جهانی را به هم وصل کردم که شاید در نگاه اوّل به هم ارتباطی ندارند، امّا به شدت آخرالزمانی هستند و یک نوع پایان (ایستادگی در برابر پایان) را دارند و من از این درهم­خوانی؛ از این تز و آنتی­تز، به یک سنتز تازه رسیده­ام و اثر جدیدی خلق کردم که آن، (جهان) سومی ­است و این ترکیب (درهم آلودن) دوجهان و خلق جهان جدید، لذت متفاوتی از خلق جهان از ابتدا به ساکن دارد که قابل مقایسه با هم نیستند.

حسینی با اشاره به علاقه­اش به کریستوفر نولان و نمایش­نامه­ شاه لیر گفت: از آن­جا که رفت­وآمد بین دو جهانِ متفاوت و چالش در حوزه­ی کارکردهای امروزی زبان و ارتباط بین جهان­ها، از دغدغه ­ها و مشغله­ های ذهنیِ من است، تلاش کردم تا جهانِ خودم را صادقانه در بسترِ این نمایش­نامه بنویسم. بنابراین شخصیت­ها را آن­طور که به جهان خودم نزدیک است درنظر گرفتم. به عنوان مثال، ژوکر را زن درنظر گرفتم، لیرشاه را زبان­شناس و.. . همین باعث شد تا هنگامِ نگارش اثر، توجهی به اقتباسی بودن آن نداشته باشم. البته که بیش­تر این اثر را یک درهم­خوانی می­ دانم تا اقتباس.

این نمایش­نامه­ نویس در ادامه­ی صحبت­هایش گفت: درهم­خوانی را در سال هشتاد با نگارشِ نمایش­نامه­ی دو پرسوناژه­ی همینه آغاز کردم. این نمایش­نامه ترکیبی­ ست از در انتظار گودو (ساموئل بکت)، اثری از شیخ اشراق، پت­و­مت و…

حسینی در پایان سخنان خود با اشاره به نمایش­نامه­های اقتباسی­اش گفت: من آثار اقتباسی فراوانی دارم که در حال حاضر، در حال تمرین برای اجرا هستند. از جمله نمایش­نامه­  من در پوست شیرم نمی‌گنجم که اقتباسی است از نمایش­نامه­  در پوست شیر شون اوکیسی. یا نمایش­نامه­  مزاحم بورخس نشو که اقتباسی است از قصه­  کوتاه مزاحم، نوشته­ی بورخس است. نمایش­نامه­  چرا که صدای تو با صدای من آشناست اقتباسی است از داستان­های خاطرات حوا، نوشته­ی مارک تواین. اما این اثر (وقتی روح لیر…) خود را اقتباس نمی­دانم. بلکه می­ توانم بگویم نگاهی است به دو اثری که در نوشتن نمایش­نامه، از آن­ها بهره بردم.

در ادامه­  این نشست، رامتین شهبازی با اشاره به نمایش­نامه­  هملت و فیلم­های اقتباس شده از آن گفت: به نظر من بهتر است که از واژه­ی ترجمه به جای اقتباس استفاده شود. واژه­ی ترجمه­ی فرهنگی حتا! چون وقتی زبان یک اثر را تغییر می­دهیم، در اصل آن را وارد فرهنگ دیگری کرده­ایم. واژه­ ترجمه در دهه­ بیست میلادی، توسط یاکوبسن بیان شد که از نظر او سه نوع ترجمه وجود دارد: یکی درون زبانی (از زبانی به زبان دیگر) دوم بینازبانی (تبدیل شعر به نمایش­نامه و…) و سوم تفسیر که همان نقد یک اثر است.

او با اشاره بهاین­که ترجمه­های فرهنگی می­توانند اطلاعاتی را در اختیار ما قرار دهند، گفت: ترجمه­  فرهنگی در حوزه­ تئاتر، در سال ۱۳۰۴ توسط رفیع حالتی در ایران آغاز شد. او ترجمه­ ای فرهنگی داشت از نمایش­نامه ­ییک نوکر و دو ارباب نوشته­­ گلدونی به نام اصفهانی چُلمن که در این اثر، حتا گفت­وگوها را هم با لهجه­ی اصفهانی نوشته­ است. حتا می­توان از اثر دیگری که در سال ۱۳۲۴ در تماشاخانه­ تهران اجرا شد هم نام برد به نام عبدالله که ترجمه­ای است از هرنانی نوشته­ی ویکتور هوگو که تنها با تغییر اسامی همراه است. او در این اثر با اجرای آن و حذف توهین­هایی که به دربار داشته، اطلاعات تاریخی به ما می­دهد.

شهبازی در ادامه در خصوص زبان منسجمِ این نمایش­نامه افزود: این نمایش­نامه که درباره­ی آن سخن می­گوییم، یک ترجمه­  ضدساختاری­ست که ساختار متون اصلی را زیر سوال می­برد. البته نه از اثر نولان. چون از نظر من نولان فیلسوفی پست­ مدرن است؛ یک فیلسوفِ پست­ مدرنِ پاپیولار!

به عقیده­ی شهبازی، در ایران اندیشه­ی پست­مدرن نداریم و تنها ماکت و روایت پست­مدرن داریم که اثرِ حسینی ماکت پست­مدرن را رعایت کرده، اما وظیفه­ی او به عنوان نویسنده یا کارگردان نیست که معنایی را در پایان به تماشاگر تحمیل کند.

بهزاد صدیقی در ادامه‌  نظر خود درباره‌ی این نمایش­نامه گفت: نکته­ ای که در این نمایش­نامه توجه مرا جلب کرده­ است، این است که نگاه ما به شخصیت­ها و روایت آن، چقدر معناگریز و معناساز است. چقدر روزبه حسینی به زبان و جهان­های متفاوت توجه کرده (توجهش به جهانِ خود، لیر شاه و نولان) و این اثر تلفیقی است از یک اثر مدرن و پست­مدرن اما هیچ­کدام از آن­ها نیست  چون نویسنده، نگاه و برداشت خودش را دارد.

مرضیه وفامهر در بخش دیگری از این نشست ضمن اشاره به آثار دیگر روزبه حسینی گفت: این اثر از نظر من فاقد هسته­ی درونی­ست؛ البته نه به معنای منفی. بل­که عقیده دارم که اثر  خودآگاه یا ناخودآگاه، نگاهی انتقادی به جهانِ پیرامونِ روزبه حسینی دارد. این نمایش­نامه،  اتفاقی را منتقل می­کند که عنصر اصلی آن، تلاشی (متلاشی شدن) است. شخصیت­هایش هم متلاشی هستند؛ زن­ها در این اثر نه زن هستند و مردها هم  نه مرد! البته فکر می­کنم که نگارش این اثر بیش­تر از ناخودآگاهی نویسنده شکل گرفته که اگر خودآگاهانه باشد، بیش­تر قابل بررسی و دفاع است و تلاشی، بیشتر قدرت پیدا می­کند.

در پایان این نشست رامتین شهبازی گفت: ما در ایران نمی ­توانیم سبک­های مان را بسازیم. این علم­ها و سبک­ها  و حتا تئاتر و سینما از غرب وارد شده، تنها می­ توانیم بگوییم که هر نویسنده، استایل مخصوص خود را دارد که قابل آموزش به دیگری نیست.

گفتنی است نخستین نشست تئاتر کاغذی با اهدای لوح تقدیر از طرف مدیریت فرهنگی هنری منطقه­ی سه و فرهنگسرای ارسبارانبه هنرمندان آنبه پایان رسید.

 

نوشته در ایران اندیشه­ پست­ مدرن نداریم اولین بار در بانی‌فیلم پدیدار شد.