مستندی در باره ناگفته‌های زندگی شهید آوینی

بعدازظهر روز یک‌شنبه بیست و چهارم اردیبهشت، مستند «انحصار ورثه» که در آن بخش‌های ناگفته‌ای از زندگی و افکار شهید سیدمرتضی آوینی مورد بررسی قرار گرفته است، در سالن سینماحقیقت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی به نمایش درآمد و سپس جلسه‌ی نقد و بررسی این فیلم با حضور دکتر امید روحانی برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، در ابتدای جلسه محمدعلی شعبانی کارگردان مستند مورد بحث، در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان (مجری برنامه و مسئول جلسه‌های نمایش فیلم) درباره‌ی دلیل پرداختن به این سوژه گفت: «شاید بهتر باشد بگویم این سوژه‌ بود که سراغ من آمد؛‌ نه این که من دنبال آن بروم!»

وی گفت: «آوینی برای مردم ایران با صدای خاص‌اش که روی برنامه‌ی معروف «روایت فتح» پخش می‌شد آشناست؛ در حالی که خیلی‌ها اطلاعی از گذشته‌ی پر فراز و فرود او ندارند. فیلم «انحصار ورثه» در حقیقت تلاش برای بیان حرف‌هایی است که تاکنون به زبان آورده نشده است.»

وی با اشاره به همکاری پدر خود (مرتضی شعبانی) با شهید آوینی گفت: «پدرم سال‌ها به‌عنوان فیلم‌بردار با گروه روایت فتح همکاری داشت و طبعاً ارتباط نزدیکی با او داشت. خود من هم در مقطعی با این گروه تلویزیونی همکاری داشتم و این نکته عاملی بود تا بتوانم شخصیت آوینی را از نزدیک و در راش‌های به‌جا مانده از کارهای او حس کنم.»

شعبانی هم‌چنین در پاسخ به پرسش دیگری از صفاریان که از او درباره‌ی نقش پدر خود در تولید فیلم «انحصار ورثه» پرسیده بود گفت: «طبعاً حضور پدرم در گروه «روایت فتح» در ساخت «انحصار ورثه» بی‌تاثیر نبود، اما او برای کمک به تولید این فیلم فقط از سابقه‌اش استفاده کرد و دخالت چندانی در جزییات آن نداشت.»

وی افزود: «شهید آوینی به طور حتم در طول زندگی خود خیلی تغییر کرده و به نظرم تغییرات او آن‌قدر دراماتیک و جذاب بود که بر اساس آن می‌شد یک فیلم ساخت. ضمن این که با خودم گفتم به‌جای شنیدن چنین حرف‌هایی از رسانه‌های بیگانه، شاید بهتر باشد خودمان به آن‌ها اشاره کنیم. این‌طوری شاید ماجرا قابل قبول‌تر بود.»

شعبانی هم‌چنین گفت: «قصد نداشتم از این طریق وارد سلوک فردی‌ آوینی شوم. بیش‌تر می‌خواستم عاشقانه‌هایش را مطرح کنم. ضمن این که هیچ تعهدی به خوانش رسمی و نگاه عمومی در مورد شهید آوینی نداشتم و می‌خواستم تماشاگر به صورتی بی‌واسطه‌ با این شخصیت ارتباط برقرار کند.»

بخش بعدی جلسه‌ی روز گذشته به صحبت‌های دکتر امید روحانی اختصاص داشت. وی با انتقاد از این که هر سال بخشی از زمان دوستان آوینی صرف تکرار حرف‌های بارها گفته شده‌ می‌شود گفت: «ما در این صحبت‌ها تمام سعی‌مان را می‌کنیم تا بگوییم برخلاف تصور خیلی‌ها و به میل آن‌ها آوینی تک‌بُعدی نیست و از ابعاد دیگری هم برخوردار است که کم‌تر کسی از آن خبر دارد. ابعادی که با گذشت سال‌ها از شهادت آوینی هنوز هم نمی‌شود درباره‌ی آن‌ها حرف زد.»

وی سپس با توضیح نحوه‌ی آشنایی خود با شهید آوینی در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی گفت: «اولین‌بار در یک کافه که پاتوق من و دوستانم بود او را دیدم. تیپ و چهره‌ی متفاوت آوینی با موهای خیلی بلند و در حالی که پشت سر هم سیگار می‌کشید خیلی زود توجهم را جلب کرد و دوستی ما از همان روز شکل گرفت. ما آوینی را با نام مستعارش (کامران) می‌شناختیم و تا سال‌ها بعد اصلاً نمی‌دانستیم که او «سید» و نام اصلی‌اش مرتضی است!»

روحانی با اشاره به گم شدن آوینی در گذر ایام و در برهه‌ی خاصی از زندگی شخصی‌اش گفت: «سال‌ها بعد که برای انجام گفت‌وگو با آوینی به دفترش رفتم، یادم رفته بود و نمی‌دانستم او همان کامران است که سال‌های قبل می‌شناختم. اما آوینی که این‌بار چهره‌ا‌ی کاملاً متفاوت از آن سال‌ها داشت بعد از یک جلسه مرا شناخت و یادم انداخت که دوستی‌مان از سال‌ها قبل آغاز شده است.»

دکتر روحانی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به تلاش عده‌ای برای «ایجاد یک تئوریسین سینما از آوینی» گفت: «آوینی برای کسب اطلاعات بیش‌تر مدام با خودش می‌جنگید و مهم‌ترین خصیصه‌ی او پوست‌اندازی و تغییر به‌صورت مداوم و همیشگی بود.»

وی ساخته شدن مستند «انحصار ورثه» را تلاش برای نمایش چهره‌ای واقعی از سیدمرتضی آوینی دانست و افزود: «فیلم «انحصار ورثه» را باید اولین قدم در این زمینه دانست. حالا و بر اساس حرف‌های گفته شده در این فیلم می‌توان بحث‌ها را گسترده‌تر کرد، آن‌ها را افزایش داد و به فیلمی رسید که در آن چهره‌ی واقعی و ملموس‌تری از آوینی به نمایش گذاشته شود. فیلمی که اگر روزی ساخته شود می‌تواند بخشی از خلق و خوی ما ایرانی‌ها و مقاومت‌های دائمی‌مان برای مخفی نگهداشتن حقایق و باقی ماندن تابوها را به خودمان نشان بدهد.»

بخش بعدی جلسه‌ی روز گذشته به صحبت‌های محمدعلی شعبانی، کارگردان مستند «انحصار ورثه» اختصاص داشت. شعبانی در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان درباره‌ی مخاطب فرضی فیلم خود گفت: «من این فیلم را برای کسانی نظیر دکتر روحانی که آوینی را از نزدیک می‌شناسند نساخته‌ام. مخاطب فیلم من، جوانان دهه هفتادی به بعد هستند که اصلاً پس از شهادت آوینی نام او را شنیده‌اند و طبعاً اطلاعات چندانی درباره‌ی او ندارند.»

وی سپس ضمن اشاره به حذف مسائل خصوصی و برخی ماجراهای فرعی در زندگی شهید آوینی، درباره‌ی واکنش مخاطبان فیلم خود گفت: «خوش‌بختانه اغلب کسانی که در نمایش‌های محدود، موفق به تماشای این فیلم شدند از آن راضی بودند. خصوصاً افراد میانه‌رو و روشنفکری که با دیدگاه‌های شهید آوینی درباره‌ی خودش آشنا هستند.»

شعبانی افزود: «آوینی مثل قطاری است که از گذرگاه‌ها و معابر مختلفی عبور کرده و افراد مختلف در زمان‌های مختلف با او روبه‌رو شده‌اند. در حقیقت می‌توان گفت به تعداد آدم‌هایی که آوینی را از نزدیک دیده‌اند روایت‌های مختلفی درباره‌ی او وجود دارد.»

این مستندساز در بخش دیگری از این جلسه درباره‌ی واکنش منفی برخی افراد حاضر در فیلم که با آن‌ها گفت‌وگو صورت گرفته گفت: «از ساخت «انحصار ورثه» پشیمان نیستم و اتفاقاً این افراد هر چه بیش‌تر به فیلم حمله کردند خوش‌حال‌تر شدم؛ چون احساس کردم کار من و هدف‌گیری‌ام کاملاً درست بوده است.»

وی ادامه داد: «از آن‌جا که شهید آوینی برای رسیدن به جایگاه فعلی در جاهای مختلفی سرک کشیده، دلم می‌خواست در فیلم از حضور نزدیک‌ترین افراد به او بهره ببرم و به نظرم «انحصار ورثه» در این زمینه موفق بوده است.»

شعبانی هم‌چنین با اشاره به برخی افراد حاضر در فیلم نظیر ابراهیم حاتمی‌کیا که به گفته‌ی او خیلی سخت حاضر به انجام گفت‌وگو در این‌باره شدند گفت: «به همین دلیل معتقدم هرچه‌قدر که از زمان تولید می‌گذرد اعتبار فیلم بیش‌تر شده و عیار آن بیش‌تر نمایان می‌شود.»

وی تاکید کرد: «مجموعه‌ی گفت‌وگوهای این فیلم در آینده قرار است در قالب یک کتاب منتشر شود. ضمن این که به نظر می‌رسد توزیع این فیلم در شبکه‌ی نمایش خانگی بتواند با اقبال و استقبال بیش‌تری مواجه شود.»

صحبت‌های دکتر امید روحانی، پایان‌بخش جلسه‌ی نمایش «انحصار ورثه» بود. وی گفت: «به‌رغم کمبودهایی که این فیلم از نظر ساختار مستند با آن روبه‌رو است، اما باید گفت در روزگار ما و به دلیل بافت تاریخی موجود در آن، اتفاق مهمی است. مستند «انحصار ورثه» در حقیقت، آغاز کوششی برای از بین بردن یک «تابو» پیرامون نگاه یک‌سویه به زندگی شهید سیدمرتضی آوینی است.»

روحانی افزود: «به همین دلیل باید گفت «انحصار ورثه» اهمیتی معکوس دارد و ارزش‌هایش در آینده نمایان می‌شود. در حقیقت این فیلم را می‌توان اولین قدم برای ساخت فیلم‌های بهتر و دیگری درباره‌ی شخصیت آوینی دانست. مقدمه‌ای که می‌تواند به ساخت یک فیلم بلند اما کامل و جامع درباره‌ی او منجر شود.»

نوشته مستندی در باره ناگفته‌های زندگی شهید آوینی اولین بار در بانی‌فیلم پدیدار شد.