معضلِ شتاب‌زدگی گریبانِ بسیاری از آثار را گرفته و کمتر به پشتوانه و ریشه‌های پژوهشی آثار اهمیت داده می‌شود

به گزارش سینماپرس، امروز در تقویم، روز پژوهش نامگذاری شده، حلقه گمشده رادیو و تلویزیون همین تحقیق و پژوهش است. سریال‌ها و برنامه‌هایی که باری به هر جهت به آنتن می‌آیند و می‌روند و آن اثرگذاری گذشته را ندارند. بارها بسیاری از منتقدین درباره‌اش صحبت کرده‌اند که عاملِ اصلی این رفتارهای باری به هر جهت، بها ندادن به پژوهش و تحقیق و کارهای شتاب‌زده تهیه‌کنندگان برنامه‌ها و سریال‌های تلویزیونی است.  

پُرشدن آنتِن مهم‌تر از همه‌چیز!

صرفاً پُرشدن آنتن برای مدیران و تهیه‌کنندگان مهم است و خبری از مضمون، محتوا و داستانِ جذاب و شگفت‌انگیز نیست. کارهایی که دغدغه و ذائقه و سلیقه مخاطب را بشناسد. همان مشکلی که گریبانِ بسیاری از برنامه‌ها را گرفته که فقط به دکور و مجری سلبریتی فکر می‌کنند و یا سریال‌ها بیشتر بودجه‌شان صرفِ بازیگرانی می‌شود که آن باورپذیری را نمی‌توانند برای مخاطب به ارمغان بیاورند.  

انگشتِ اشاره همه به سمت فیلمنامه

امروز سریال‌هایی روی آنتن می‌بینیم که فقط می‌آیند تا آنتن خالی نماند. حتی برخی از کارها که از آن‌ها به خاطر کارگردان و عواملش انتظار بیشتری می‌رود دیگر آن دل‌انگیزی‌های محتوایی را روی آنتن ندارند. بازیگران و کارگردانان کاربلد هم بارها در گفت‌وگو با تسنیم،   انگشتِ اشاره‌شان را به سمتِ فیلمنامه برده‌اند که بدونِ داشتن آن پشتوانه‌های تحقیقی و پژوهشی صرفاً یا کپی از روی سریال‌ها و برنامه‌های خارجی دستِ چندم و یا حتی سوژه‌های تکراری که قبلاً ساخته شده‌اند، برنامه و یا سریال را به آنتن می‌رسانند.

معضلی که همه را گرفتار کرده، برنامه‌های کپی و سریال‌های تکراری است

همان معضلی که برنامه‌های کپی شده را گرفتار کرده و یا بیننده برخی از سریال‌ها را آزار می‌دهد همین بها ندادن به اتاق فکر، پژوهش و تحقیق است. فقط به بازیگر مشهور و ظاهر و زرق و برق در سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی توجه می‌شود. حقیقتاً وقتی به برخی از مسابقه‌ها، برنامه‌ها و سریال‌های گذشته توجه می‌کنیم این سؤال پیش می‌آید که چرا آن‌قدر از جذابیت‌ها، توجه عمیق به داستان و فیلمنامه، شخصیت‌پردازی و ایفای نقش دور شده‌ایم؟

چرا دیگر سریال و فیلم‌مان با جامعه و خانواده‌مان هارمونی ندارد؟ این سؤالاتی است که همواره با تماشای این سریال‌ها برای مخاطب پیش می‌آمد و کماکان این مسائل به ذهنِ مخاطب متبادر می‌شود که تلویزیون از آن فضای دغدغه‌مندی اجتماعی و خانوادگی و توجه به سبک زندگی ایرانی اسلامی دور شده و انگار برایشان اهمیت ندارد چه بر سرِ فرهنگ خانوادگی و اجتماعی این مرز و بوم می‌آید. تا چه زمانی قرار است پروژه‌های تلویزیونی دقیقه نودی باشند!؟

متأسفانه خبری نیست

مخاطب به سریالی نیاز دارد که آموزه و محتوایی به مخاطب اضافه کند نه اینکه با پرداخت‌های کلیشه‌ای و مستهلک‌شده مخاطب را از آن خاطرات خوب سریال‌های قدیمی تلویزیون دور کند.   مردمی که خصوصاً جزو اقشار ضعیف و محروم جامعه‌اند بیش از بخش‌های دیگر توجه‌شان به جعبه جادو است و دلشان را به همین سریال‌های شبانه و برنامه‌های سرگرم‌کننده و برخی هم برنامه‌های گفت‌وگومحور و مسابقه خوش کرده‌اند.  

اما متأسفانه آن سبدِ رنگارنگ و متنوع و تأثیرگذاری که باید در کنداکتورِ تلویزیون وجود داشته باشد از آن خبری نیست. در واقع نه از آن الگوسازی‌های درستِ برای کودکان، ایجاد جذابیت رسانه‌ای برای نوجوانان و نه از آن نشاط و شادابی جوانان و راضی نگه‌داشتن بزرگسالان با سریال‌ها و برنامه‌های موفق، خبری نیست.  

سرهم‌سازی و سری‌دوزی دغدغه سریال‌سازان شده و کپی‌کردن دغدغه برنامه‌سازان؛ پس تلویزیون باید چه کار کند که به آن دوران طلایی خودش برسد و در این جنگِ رسانه‌ای و مجازی از قافله عقب نماند. این اتفاق نمی‌افتد اگر "تحقیق و پژوهش" به جای همه دل‌مشغولی‌های مدیران، در اولویت و سرلوحه قرار بگیرد.  

متأسفانه شتاب‌زدگی در نگارش فیلمنامه، مشکلات نظارتی چه در تصویب فیلمنامه و طرح، چه در زمان فیلمبرداری و چه در زمان پخش سریال و برنامه تلویزیونی و استفاده از نویسندگان کارنابلد و کارگردانی‌های ضعیف و حضور بازیگران و مجریانی که بیشتر از دلسوزی برای سیما به خودنمایی در فضای مجازی مشغول‌اند؛ دست به دست هم داده تا روز به روز ضعف و خدشه‌ای دیگر به کارنامه رو به افولِ صداوسیما اضافه شود.  

مصادیق بارزِ آن در دستمزدهای نجومی، اجرای بازیگران، پررنگ‌شدن سلبریتی‌ها حتی برای تبلیغ آگهی‌های بازرگانی، مسابقه‌ها و برنامه‌های کپی و سریال‌هایی که تک و توک بیننده‌ای بالغ بر ۳۰ الی ۴۰ درصد دارند مشهود است. یا جزئی‌تر می‌توان عدم توجه به پژوهش را در اجرای مجریان تلویزیون هم به نظاره نشست؛ وقتی درباره شغلی چنان صحبت می‌کنند که اعتبار رسانه ملّی را چند روز در فضای‌مجازی به خطر می‌اندازند.  

برای واکاوی بیشتر مسئله فقدان پژوهش و تحقیق در برنامه‌ها و خصوصاً سریال‌های تلویزیونی که بسیاری از منتقدین و کارشناسان از آن به عنوان "گمشده تلویزیون" یاد می‌کنند با جواد افشار که این روزها نگارش سریال حضرت معصومه(س) را دنبال می‌کند گفت‌وگو کردیم که کارهایی همچون "کیمیا"، "آنام"، "جابر بن حیّان"، "گاندو" و سریال‌های دیگر از او دیده‌ایم.  

جایگاه پژوهش همیشگی است نه مصداقی!

مشروح این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید:

جواد افشار با اشاره به اینکه پژوهش را در واقع دو مرحله برای خودم تعریف می‌کنم به تسنیم  گفت: پژوهش از نظرمن در دو مرحله تعریف می‌شود؛ زمانی که شما مشخصاً می‌خواهید برای کار یا موضوعی متمرکز شوید و تحقیق و پژوهش می‌کنید یک رویه است و زمانی هم پژوهش به مثابه این است بر همه ابعاد موضوعات و مسائل گوناگون، اشراف پیدا کنید. حتماً برای به‌دست آمدن این دو نوع پژوهش، مطالعه و تحقیقات افراد در همه زمینه‌ها و ادوار حائز اهمیت است. اگر از این منظر به مسئله پژوهش توجه کنیم جایگاهش همیشگی است نه مصداقی و نه صرفاً برای یک کار.  

وی افزود: پژوهش همان‌طور که از واژه‌اش پیدا است انسان را وادار می‌کند به این که در همه زمینه‌ها با تأمل بیشتر کنکاش کند تا اندوخته و پشتوانه نظری فرد برای ارتقای عملکردش در هر زمینه‌ای بالا برود. اگر پژوهش در مصداق یک پروژه تعریف شود باید روی آن موضوع خاص و حولِ محور آن سوژه، پژوهش و تحقیق اتفاق بیفتد. در این صورتِ مصداقی هم با پژوهش و تحقیق، پشتوانه موفق‌تری پیدا می‌کند. بنابراین هرچقدر کارها در هر دو شکل متکی بر پژوهش و تحقیق باشند مطمئناً ابعاد گسترده‌تری پیدا می‌کند و نقاط کورِ آن آشکار می‌شود.  

پژوهش خودش را در کارهای تاریخی و مذهبی بیشتر نشان می‌دهد

افشار خاطرنشان کرد: پژوهش به اعتقاد من فقط و فقط مطالعات اسناد مکتوب و تاریخی صرف نیست، زمانی هم در دلِ این تحقیق‌ها و پژوهش‌ها، آدمی به کشف و شهودهایی می‌رسد و اسراری را کشف می‌کند که صرفاً دیگر بسنده به کتاب‌ها و آثار تاریخی نیست. خیلی از اصرار و موضوعات سینه به سینه نقل می‌شود و بخشِ پژوهش در این راستا، خیلی غنی‌تر و مهم‌تر است مخصوصاً در حوزه کارهای تاریخی و مذهبی بیشتر خودش را نشان می‌دهد.  

کارگردان سریال "گاندو" تأکید کرد: با احترام به این روز ویژه که باید به پژوهشگران، محققین و اندیشمندان این روز را تبریک گفت، جایگاه تحقیق و پژوهش در آثار سینمایی، هنری و تلویزیونی بسیار مهم است هرچه این بخش جدّی‌تر و غنی‌تر جلو برود، خروجی آثار بدون اشکال‌تر خواهد بود.  

از چه زمانی پژوهش فراموش شد؟

افشار در خصوص اینکه از چه زمانی پژوهش فراموش شد، افزود: از وقتی که همه موضوعات به سمت مینی‌مال شدن یا به قولی صرفاً برای دیده شدن و خودنمایی حرکت کرد گرته‌برداری‌های خیلی سطحی از موضوعات به دلیل حجم وسیع رسانه‌ها و نت‌برداری‌هایی که بسیاری از آن‌ها متکی به واقعیت و حقیقت نیست، اتفاق افتاد. بر این اساس، فکر می‌کنم آسیب‌هایی به آثار وارد شد. کسانی که نیاز به آن تحقیق و پژوهش داشتند هم با یکسری مطالب سطحی و دمِ‌دستی مواجه شدند.  

کارگردان سریال "کیمیا" خاطرنشان کرد: سریال‌سازان و برنامه‌سازان ما بدانند هرچه‌قدر کنکاش و تعمق بیشتری صرف شود حتماً نتیجه بهتری حاصل می‌شود. هرگاه سطحی و دمِ‌دستی با موضوعات برخورد شود این ماندگاری و تأثیرگذاری را نخواهیم داشت. معضلِ شتاب‌زدگی گریبانِ بسیاری از آثار را گرفته و کمتر به پشتوانه و ریشه‌های پژوهشی آثار اهمیت داده می‌شود. طبیعتاً عمق و تأثیر چندانی ندارند و بدون ریشه‌های علمی و اسناد علمی قوی، پیش می‌روند.  

او در پایان درباره نسخه‌ آماده شده "گاندو" به همراه پشت صحنه که وارد بازار خواهد شد، گفت: خوشبختانه نسخه‌ای را مؤسسه شهید آوینی آماده کرده که به زودی توزیع خواهد شد. علاقه‌مندان می‌توانند علاوه بر تماشای قسمت‌های پخش شده "گاندو" در تلویزیون، بیننده پشت صحنه این سریال هم باشند.