نظارت و کنترل سینما در عصر دیجیتال/ امکان استفاده از نسخه واحد برای نظارت وجود ندارد

به گزارش سینماپرس،  در دومین روز از برگزاری همایش بین‌المللی «سینما در عصر دیجیتال» مباحثی با عناوینی چون «بررسی تحولات سبک سینمایی عباس کیارستمی در گذر از آنالوگ به دیجیتال» توسط اکرم جمشیدی، «گونه شناسی و تحلیل نظام‌های ادراک تَن در سینمای دیجیتال» توسط علی رویین، «سینمای امروز و مخاطبان آن؛ تاثیر تحول آنالوگ به دیجیتال» توسط لیدا کاووسی، «زیبایی شناسی سینمای دیجیتال و آخرین تحولات آن» توسط برونو ماسی و «دیجیتالیسم در سینما و نمادین شدن امر خیال» توسط رامتین شهبازی در قالب سخنرانی ارایه شد.

بخش دوم از سخنرانی‌ها به تاریخچه تحولات تکنولوژیک در سینمای جهان از سال ۱۹۷۰ تا امروز نگاهی کوتاه داشت که در این بخش ایرا باسکار رییس دانشکده زیبایی شناسی و هنر دانشگاه جواهر لعل نهرو هندوستان درباره «بالیوود: سینمای هند و آمالِ جهانی/ تاثیرات متقابل تکنولوژی‌های نوین میان بالیوود و ‌هالیوود» سخنرانی کرد و در ادامه استفان پیازسکی پژوهشگر آلمانی نیز درباره نظارت و کنترل در عصر دیجیتال با تمرکز بر سینمای آلمان صحبت کرد.

همچنین در روز دوم از همایش بین‌المللی «سینما در عصر دیجیتال» دو پنل تخصصی برگزار شد که پنل نخست «زیبایی شناسی سینما در عصر دیجیتال» نام داشت که این پنل با مدیریت فاطمه حسینی شکیب برگزار شد و امیر سحرخیز، احمدرضا معتمدی، احمد الستی و مجید شیخ انصاری اعضای این پنل تخصصی بودند.

یکی دیگر از پنل‌های این همایش به بررسی مبحث «نظارت و کنترل سینما در عصر دیجیتال» اختصاص داشت که کامبیز نوروزی به عنوان مدیر پنل حضور داشت و منوچهر شاهسواری، استفان پیازسکی، ایرا باسکار و محمدمهدی عسگرپور به عنوان اعضای این پنل درباره نقش «نظارت و کنترل سینما در عصر دیجیتال» صحبت کردند.

کامبیز نوروزی حقوقدان در ابتدای صحبت‌های خود درباره جایگاه نظام نظارت و کنترل سینما در عصر دیجیتال گفت: در سال ۱۳۰۷ اولین قانون مقررات راهنمایی و رانندگی در ایران تصویب شد. در آن دوران طبق این مقررات، حداکثر سرعت در شهر ۱۵ کیلومتر و بیرون از شهر ۲۵ کیلومتر بود. وضع این قانون متعلق به ۹۰ سال پیش است یعنی در سال‌هایی که «دختر لر» به عنوان نخستین فیلم صامت در سینمای ایران ساخته شده بود. حال اینکه از ۹۰ سال پیش تا به امروز هم در ایران و هم در سایر نقاط دنیا مقررات راهنمایی و رانندگی تغییرات بسیاری کرده است یعنی قانونگذار در این بخش، براساس پیشرفت تکنولوژی قوانین را مرتبا تغییر داده است و اساسا تکنولوژی مسیرساز تغییر است و به تبع آن قوانین هم متفاوت می شود. در مقابل همه این تغییرات باید بگویم که اساسا سیستم نظارت و کنترل در ایران در طی این ۹۰ سال هیچ تغییری نکرده است.

وی ادامه داد: تقریبا همه بنیادها و ساختارهای حکومتی که به حوزه نظارت و کنترل در سینما مربوط می شده همانطور دست نخورده و یا با کمترین تغییرات باقی مانده است و این موضوع جای نگرانی و تاسف دارد. این نگرانی از جنس ارزشی نیست بلکه باعث اختلال در نظم عمومی جامعه شده است.

نوروزی در ادامه صحبت‌های خود با اشاره به تقسیم‌بندی نظارت و کنترل در سینمای ایران گفت: نظارت و کنترل در سینما به چند حوزه تقسیم می‌شود. نخست قلمرویی است که من به آن نظارت مشروع می گویم. به عنوان مثال حمایت از کودکان و کنترل و نظارت بر آنچه او می بیند و یا حمایت از هنرمندان و رعایت حقوق مالکیت صاحب آثار، نظارت مشروع نام دارد. اما یک نوع نظارت و کنترل هست که مشتمل بر امور عقیدتی و منافع ساخت قدرت سیاسی است. در این بخش نظارتی ساختارهای حکومتی مایل نیستند که برخی از تولیدات وارد عرصه نمایش عمومی شوند. این همان چیزی است که به عنوان ممیزی و سانسور از آن یاد می کنیم.

این حقوقدان در پایان این بخش از صحبت‌های خود متذکر شد: در این بین یک نکته مهم وجود دارد. سینما در طول حیات خود تغییرات گسترده ای از لحاظ تکنولوژیک به خود دیده است و از جهت تکنولوژیک از یک صنعت دشوار به یک عمل ساده بدل شده است. در عصر دیجیتال یک اتفاق بزرگ رخ داده و هرکس می تواند فیلم بسازد و در فضای اینترنت منتشر کند. حال اینکه این تغییر شگرف اهمیت حقوقی دارد و سوژه تغییر ماهوی پیدا کرده است. این دگرگونی آنقدر وسیع است که ما ناگزیریم مقدرات حقوقی را متناسب با شرایط همان سوژه فراهم کنیم. در ایران در حوزه سینما این نکته وجود دارد که سینمای رسمی کشور باید طبق مقررات از چند لایه نظارتی و حقوقی مانند پروانه ساخت، پروانه نمایش و حتی تایید عوامل تولید فیلم عبور کند. اما این مقررات با شرایط حقوقی سازگار نیست و ما با عرصه تولید، عرضه و مصرف فیلم مواجه هستیم که یکی متصل به ساختارهای رسمی حرفه‌ای و بسیار گسترده است و دیگری فارغ از مقررات عمومی؛ تولید، عرضه و مصرف می کند.

در ادامه این پنل تخصصی ایرا باسکار رییس دانشکده زیبایی شناسی و هنر دانشگاه جواهر لعل نهرو هندوستان گفت: در حوزه نظارت و نظام کنترلی، سیاست روشنی درباره ۲ مقوله سکس و خشونت در سینما وجود دارد که این قوانین به شکل کلی در همه جوامع مطرح است اما این قوانین در دنیای دیجیتال متفاوت خواهد بود و تعاریف متفاوتی هم درباره آن وجود دارد.

این پنل با صحبت‌های استفان پیازسکی پژوهشگر آلمانی درباره نظارت و کنترل در عصر دیجیتال با تمرکز بر سینمای آلمان ادامه پیدا کرد.

این پژوهشگر آلمانی به رده بندی سنی برای جایگاه نظام نظارت و کنترلی اشاره و عنوان کرد: یکی از چالش‌های نظارتی در آلمان انتشار محتوای فیلم‌هایی است که به سرعت و با پیشرفته ترین امکانات دیجیتالی در فضای اینترنت منتشر می شود. این در حالی است که در گذشته کار ساده تر بود و این فرصت وجود داشت که بنشینیم و درباره آثار و رده بندی سنی مخاطب برای دیدن فیلم صحبت کنیم اما در حال حاضر به دلیل پیشرفت تکنولوژی این فرصت عملا وجود ندارد و همین موضوع فشار زیادی بر هیات‌های ناظر به وجود می آورد. بنابراین در آلمان هم وضعیت سیال است و فضای قانون گذاری برای ما هم مشخص نشده است.

محمد مهدی عسگرپور فیلمساز و از مدیران اسبق سینمایی که در این پنل حاضر بود، درباره جایگاه نظام کنترل و نظارت بر سینمای ایران بیان کرد: نوع قانون گذاری در حوزه نظارت و کنترل در سینما در کشورهای توسعه یافته با کشورهای توسعه نیافته متفاوت است.

وی ادامه داد: در کشورهای توسعه یافته مسئولیت‌ها به گونه‌ای در قالب قوانین و آیین نامه‌های نوشته شده و یا قوانین نانوشته تقسیم می شود و در این راستا موسسات فیلمسازی مسئول مستقیم تولید یک فیلم هستند و کمترین اعمال قانون از سوی دولت‌ها به مفهومی که در کشورما وجود دارد، صورت نمی‌گیرد. در واقع در جوامع توسعه یافته بیشترین امکانات دولتی برای تشکیل موسسات نیمه دولتی و یا خصوصی صرف می شود تا بتوانند مجموعه قانونگذاری‌ها را در سطح ملی و بین المللی اعمال کنند تا در این راستا هم حقوق مالکان اثر و هم مصرف کنندگان که سرفصل مشترک در قانون گذاری‌ها است، اتفاق بیافتد. بنابراین نظارت در دنیا بخش قابل توجهی است ولی در ایران در حوزه نظارت پس از گذشت سال‌هاست که همچنان درباره یک نظارت متمرکز صحبت می کنیم و در این بخش، هنوز در فضا و دنیای دیگری به سر می بریم و در این دنیا مسئولیت حقوقی مشخصا به صاحب اثر بر می گردد در حالی که قوانین باید دوباره تعریف شوند.

 محمدمهدی عسگرپور رشد در عرصه دیجیتال را به مسلط شدن بر استفاده از ابزار تعبیر کرد و گفت: به اعتقاد من در عرصه دیجیتال تا اندازه ای رشد کرده ایم که تنها می توانیم با ابزار دیجیتال کار کنیم و از لحاظ درک مفهوم، هنوز جا برای کار بسیار است.

منوچهر شاهسواری مدیر عامل خانه سینما از دیگر اعضای پنل تخصصی «نظارت و کنترل سینما در عصر دیجیتال» بود. این مدیر سینمایی در ابتدای صحبت‌های خود گفت: دیجیتال اوج قدرت فردی آدم‌ها است. به این معنا که به فردیت و به هویت ناشی از فردیت اعتبار داده و اجازه می دهد در جهان پیرامونی خود صاحب کرسی شود که این مسئله یک همسطح سازی به وجود می آورد و ممکن است در تعریف کیفیت دچار مشکل شود اما آنچه مسلم است توجه به این نکته است که دیجیتال فرصت درخشان برای بازگشت به ادبیات، به رویاها، تخیلات و آرزوها به خصوص در حوزه آینده نگری و آینده پژوهی است.

وی ادامه داد: اما نکته اینجاست که نظارت به معنای رایجی که در طول تمام سال های گذشته در حوزه فرهنگ و هنر و به خصوص سینما رخ داده است، همه اعتبارهای ذاتی و قانونی خود را در عصر دیجیتال از دست داده است و امکان استفاده از نسخه واحد برای نظارت وجود ندارد. امروزه از دیجیتال شدن هنر بسیار صحبت می شود اما من فکر می کنم در حوزه سینما دیگر  نمی توانیم به هنر بودن آن قائل باشیم هر چند هنر هست. دیگر نمی توانیم به صنعت قائل باشیم هر چند هست. ولی نکته آخر تجارت است. بنابراین پدیده ای که هر سه عنصر هنر، صنعت و تجارت را با خود دارد باید در ذیل تئوری قدرت درباره آن صحبت شود.

شاهسواری در پایان صحبت‌های خود یادآور شد: نیازمند بازنگری جدی در مفهوم نظارت هستیم. در چنین شرایطی برای نظارت باید فکرهای دیگری کرد که یکی از مهمترین راه حل‌ها راه حل فردی است. چرا که تجربیات گذشته در شرایط کنونی شکست خورده است و دیگر جوابگو نیست.

پایان بخش برنامه‌های روز دوم این همایش برپایی کارگاهی با عنوان «کارکردهای طراحی کانسپت در سینمای ایران» با مدیریت سهیل دانش اشراقی بود.

نخستین همایش بین المللی «سینما در عصر دیجیتال» امروز ۲۳ آبان ماه در مرکز همایش‌های بین المللی کتابخانه ملی ایران به پایان می‌رسد.