تک ستاره‌هایی که از غبار سینمای ایران سر برمی‌آورند

به گزارش سینماپرس، دفاع مقدس اقيانوس بي‌انتهايي از مضامين است كه ظرفيت بازنمايي در سينما را دارد. بي‌اعتنايي بخشي از سينماي ايران به حقايقي كه وقوع آن منحصر به جغرافياي محدودي از سطح جهان است كم‌لطفي به تاريخ و هويت ملي محسوب مي‌شود. پس از درخشش تك‌ستاره‌هاي سينمايي چون «شيار ۱۴۳» و «ايستاده در غبار» انتظار از سينماي دفاع مقدس بالاتر رفته است به خصوص اينكه تحولات تازه منطقه و جهان برگ ديگري از مقاومت فرزندان ايران را ورق‌زده و حماسه‌سازي‌هاي تازه پرداخت به روزتري را طلب مي‌كند و انتظار اين است كه سينما از اين تحولات جا نماند.

حقيقت آن است كه سينماي ايران در غفلت ناشي از دوران پسابرجام احتياج به شوك تازه‌اي دارد. «باديگارد» تا حدودي فضاي متصلب ناشي از خوش‌بيني پسابرجام را شكست، اما همچنان بخش عمده‌اي از مضامين در سينماي ايران يا اساساً  نسبتي با نياز جامعه ندارد يا از نسبتي معكوس برخوردار است. افزايش مضامين تلخ و نااميد‌كننده در سال‌هاي اخير سينماي ايران هيچ نسبتي با شعار تدبير و اميد دولت يازدهم پيدا نمي‌كند. دولت يازدهم درباره كلمه اميد از حد شعار عبور نكرد و سازمان سينمايي وزارت ارشاد نيز نشان داد كه راهبردي جز ترويج سينماي جشنواره‌اي كه قاعدتاً  خوراك مضموني‌اش از آن سوي آب‌ها تغذيه مي‌شود و رابطه‌اي دوسويه با نياز راهبردي دول بيگانه پيدا مي‌كند، نداشته و نخواهد داشت. اما نهادهاي انقلابي نيز در حوزه توليد آثاري مبتني با روحيه حماسه و جهاد از كارنامه قابل قبولي برخوردار نيستند. به جز سازمان هنري ـ رسانه‌اي اوج كه سال گذشته همت خود را مصروف به توليد دو اثر قابل دفاع «باديگارد» و «ايستاده در غبار» كرد، باقي نهادهايي كه بودجه‌هاي كلان فرهنگي را مي‌بلعند، عملكرد درخشاني ندارند.
   
توليد سال ۹۵ سينماي دفاع مقدس پشت غبار ترديدها
تقريباً سه ماه پيش بود كه محمد حسين نيرومند، مديرعامل انجمن سينمايي دفاع مقدس از تصميم اين انجمن براي ساخت چند اثر در ژانر دفاع مقدس و ارائه آن به جشنواره فيلم مقاومت خبر داد. به غير از فيلم «ماه گرفتگي» كه كارگردان آن در آخرين اظهارنظر خود از ارائه ندادن اثرش به جشنواره مقاومت سخن گفته و يك سريال تلويزيوني در حال توليد به نام «آرام مي‌گيريم» كه گفته مي‌شود آذر ماه روي آنتن خواهد رفت، خبر ديگري از آنچه مديرعامل اين انجمن از آن سخن گفته بود، شنيده نمي‌شود. طبق شنيده‌ها اين انجمن به تازگي فيلمي با مضمون دفاع مقدس توليد كرده و به جشنواره فيلم مقاومت ارائه داده است، اما اين جشنواره به قدري اين فيلم را ضعيف تشخيص داده كه از پذيرش آن سرباز ‌زده است.
   
ستاره‌هايي كه از زير غبار سينماي دفاع مقدس سر بر مي‌آورند
توليد فيلم فاخر درباره فرماندهان جنگ همواره دغدغه مهمي براي فعالان سينماي دفاع مقدس قلمداد مي‌شود. تقريباً به جز حاتمي‌كيا كه با توليد فيلم «چ» توفيقي نسبي در اين باره به دست آورد، در سال‌هاي اخير توليد فيلم‌هايي از اين دست از سوي فيلمسازاني كه در اين باره دست به تجربه زدند، نتيجه مثبتي به بار نياورده‌اند تا اينكه محمد حسين مهدويان با فيلم «ايستاده در غبار» طرحي نو در انداخت. سازمان هنري- رسانه‌اي اوج قدم‌هاي دقيق‌تر و محكم‌تري را در سال ۹۴ برداشت و با دو فيلم با محتواي مقاومت و جهاد باب تازه‌اي را باز كرد. مهدويان پيش از «ايستاده در غبار» با سريال «آخرين روزهاي زمستان»، توانمندي و نبوغ خود را در به تصوير كشيدن زندگي و زمانه سردار شهيد حسن باقري نشان داده بود. نظرسنجي‌هاي تلويزيون نشان مي‌داد دراما مستند مهدويان در جذب مخاطب عام تلويزيون هم موفق عمل كرده است و مردم سريال او را دنبال مي‌كردند. تجربه موفق «آخرين روزهاي زمستان»، زمينه‌ساز همكاري مهدويان با سازمان هنري- رسانه‌اي اوج شد.
فيلمساز جوان و جوياي نام سينماي ايران در ساخت «ايستاده در غبار» همان مسير آخرين روزهاي زمستان را ادامه داد و اثر تحسين‌برانگيز ديگري خلق كرد. فيلم او تا حد زيادي شخصيت احمد متوسليان را از زير غبار گمنامي بيرون آورد و به نسل جواني كه شايد حتي اسم او را نيز نشنيده بود، معرفي كرد. اگر نام شهيداني چون ابراهيم همت به واسطه بزرگراهي معروف در تهران به گوش نسل سوم آشناست، اما احمد متوسليان تا همين اندازه هم براي نسل جديد شناخته شده نبود. فيلم محدوده كودكي تا دوران مبارزات پيش از انقلاب و بالاخره جنگ را تا سفر به لبنان در بر مي‌گيرد. فيلمساز جايي به اين اشاره كرده كه كوشيده پاي اسطوره‌اي چون متوسليان را روي زمين بياورد و تا حد امكان از او شخصيتي دست‌يافتني و بدون اغراق ارائه دهد. حتي برخي رفتارهاي خاص متوسليان را كه به زعم او جنبه‌اي فرازميني و قدسي پيدا مي‌كرد، عامدانه به تصوير نكشيده است، چرا كه به زعم او باور آن براي مخاطب آسان به نظر نمي‌رسد.
   
وقتي مرز ميان حقيقت و سينما كمرنگ مي‌شود
رعايت هوشمندانه چند نكته در «فيلم ايستاده در غبار» باعث شده تا رفتارهاي قهرمان فيلم براي مخاطب باورپذيري قابل قبولي داشته باشد. فضاسازي مستندوار فيلم نتيجه كار را تبديل به يك داكيو درام منحصر به فرد كرده است تا جايي كه نمونه آن را نمي‌توان در تاريخ سينما سراغ گرفت. اين فضاسازي به قدري كامل از كار درآمده كه براي مخاطبان حرفه‌اي سينما نيز مرز ميان واقعيت و فيلم را باريك مي‌كند.
طراحي صحنه بي‌نظير محمدرضا شجاعي در كنار فيلمبرداري تحسين‌برانگيز هادي بهروز و نگاه جزئي‌نگرانه و بديع مهدويان سر و شكلي به فيلم داده كه مخاطب فراموش مي‌كند آنچه در حال تماشاي آن است، يك فيلم داستاني است.
سينماي دفاع مقدس مدت‌هاي مديدي بود كه از بازنمايي حقيقت جنگ عاجز به نظر مي‌رسيد. بي‌قوارگي و فاصله با واقعيت در اغلب آثار متأخر سينماي دفاع مقدس به معضلي تبديل شده بود كه به نظر مي‌رسيد هرچه زمان پيش مي‌رود به دردي لا علاج‌تر تبديل مي‌شود.
   
نشان دادن حماسه و جهاد بدون تأكيد بر خشونت جنگ
تأكيد بر خشونت و فضاسازي شلوغ و عصبي در برخي آثار متأخر سينماي دفاع مقدس مي‌رفت تا به رويه‌اي نامقدس در اين ژانر سينمايي تبديل شود تا جايي كه اين ذهنيت در اغلب مديران و فعالان سينماي جنگ شكل گرفته بود كه بدون تمركز بر جنبه‌هاي خشن در جنگ نمي‌توان به بازنمايي عمق حماسه دفاع مقدس دست يافت. تأكيد بر خون، جراحات جسمي در نماي درشت، سر از بدن جدا شده، تشنج و دستپاچگي آدم‌ها در بحبوحه حمله هوايي گرچه بخش مهم و غيرقابل انكار از واقعيت جنگ است، اما به دليل اينكه چنين صحنه‌هايي منحصر به دفاع مقدس نبوده و اشتراك با بسياري از جنگ‌هاي معاصر دنيا پيدا مي‌كند، تمركز بر آن مي‌تواند نوعي انحراف از ماهيت و مفهوم منحصر به فرد دفاع مقدس قلمداد شود.
«ايستاده در غبار» بدون تأكيد بر ظواهر خشن دفاع مقدس روي مفاهيم اساسي كه دفاع ملت ايران را منحصر به فرد مي‌كند با زباني ساده و روان تأكيد كرده است. ساده‌زيستي، شجاعت، ولايتمداري، مردمداري، نوعدوستي، مهرباني، ايمان و اراده احمد متوسليان در هيچ بخشي از فيلم «ايستاده در غبار» بيرون نمي‌زند. ايدئولوژي، حماسه و آرمان در فيلم جريان دارد و روح حاكم بر فضاي فيلم تطابق زيادي با حقيقت مفهومي دفاع مقدس دارد. از اين منظر «ايستاده در غبار» را مي‌توان از فيلم‌هايي به حساب آورد كه پس از سينماي حاتمي‌كيا بيشترين قرابت و نزديكي را به تفكر سينمايي سيد مرتضي آويني پيدا مي‌كند؛ نكته‌اي كه شايد تا به حال درباره سينماي شهيد آويني مغفول مانده يا كمتر مورد توجه قرار گرفته اين است كه آويني كمتر علاقه‌اي به بازنمايي جنبه‌هاي خشونت‌زاي جنگ براي تحت‌تأثير قرار دادن مخاطب داشت و تمام توان خود را در تصوير و كلام معطوف بر ارائه مفاهيم و معاني حماسي بي‌نظير جنگ مي‌كرد.
سينماي دفاع مقدس نيازمند تزريق خون تازه‌اي است تا به مانند سال‌هاي اوج اين ژانر در سينماي ايران با محور قرار دادن حماسه مبتني بر معاني ناب، بار ديگر ظرفيت‌هاي دروني خود را ثابت كند. مرور بخشي از سخنان دو سال پيش رهبر معظم انقلاب در ديدار با عوامل فيلم «شيار ۱۴۳» درباره اهميت ورود جدي سينما به مضامين دفاع مقدس حسن ختام مناسبي براي اين گزارش است؛ «صد سال از شروع جنگ جهانى مي‌گذرد، هنوز در امريكا و در خيلى جاهاى ديگر دارند فيلم مي‌سازند در چه گستره‌ وسيعى؛ حتى آن‌طور كه به من گزارش كردند، دانش‌آموزها و بچه‌هاى دبيرستانى را وارد اين ميدان فيلمسازى مي‌كنند و از آنها مي‌خواهند و به آنها امكانات مي‌دهند براى اينكه بسازند؛ معتقدند كه اين مي‌تواند نسل جديد را با انگيزه‌هاى سالم دولتمردان‌شان آشنا كند. ما يك چنين افتخار بزرگى داريم؛ همه‌ دنيا با ما مقابله كردند، همه در يك جبهه قرار گرفتند - اينكه ديگر خلاف واقع نيست، اينكه جلوى چشم همه‌ ما بوده است - همه‌ دنيا در مقابل ما صف كشيدند، همه‌ قدرت‌هاى نظامى به‌نحوى در جبهه‌ مقابل نظام جمهورى اسلامى در جنگ تحميلى، در هشت‌سال ايستادند و جمهورى اسلامى فائق آمد، پيروز شد؛ اين خيلى چيز بزرگى است، اين مجموعه كارى كه در دفاع مقدس شد، يك مجموعه‌ درهم‌تنيده‌ مركبِ عجيب و غريبى بود؛ زن‌ها، مردها، پدرها، مادرها، جوان‌ها، شهرى، روستايى، بازارى، دانشجو، دانش‌آموز، مساجد، حسينيه‌ها، همه و همه به‌نحوى وارد اين قضيه شدند؛ هركدام از اينها يك موضوع است و اين موضوعات مي‌تواند وارد بخش‌هاى هنرىِ كشور ما بشود، وارد سينماى ما بشود.»

منبع: جوان