«ترور» حضرت علی (ع) از نگاه هنرمند تئاتر؛ دشمن‌شناسی نداریم!
«ترور» نمایشی به نویسندگی و کارگردانی حمیدرضا نعیمی بود که با پرداختن بهشخصیت و شهادت حضرت علی (ع) از زاویه دیدی متفاوت، سال ۱۳۹۴ به صحنه رفتو مورد استقبال مخاطبان و منتقدان قرار گرفت.به گزارش مهر، تئاتر ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با سپری کردن بیش از ۴ دههپا به قرنی تازه گذاشت؛ در این عمر سپری شده ۴۶ ساله، آثار مختلفی با موضوعاتیمتنوع از دفاع مقدسی، دینی، کمدی، اجتماعی و … تولید و در سالن‌های تئاتر به صحنهرفتند. برخی از این آثار بسیار جریان‌ساز بودند و برخی آثار خاطره‌انگیز و پرمخاطب.
شاید خالی از لطف نباشد مروری داشته باشیم بر آثاری که طی دهه‌های ۶۰، ۷۰، ۸۰ و ۹۰تولید و اجرا شدند، روندی که این آثار برای تمرین و تولید طی کردند، گروهی که درتولید و اجرای اثر حضور داشتند و دیدن تصاویر این اجراها اعم از عکس یا فیلم.
از این‌رو در گروه هنر تصمیم بر این شد که از آغاز سال ۱۴۰۰ با جمع‌آوری اطلاعاتمختلف اجراهای ۴ دهه گذشته، مروری بر تولیدات تئاتر ایران در این بازه زمانی داشتهباشیم.
در تئاتر ایران طی ۴ دهه گذشته آثار مختلفی با موضوعات دینی و مذهبی به صحنهرفته‌اند که بسیاری از این آثار مرتبط با ایام ماه محرم و صفر و با موضوع قیام وشهادت حضرت امام حسین (ع) مرتبط می‌شوند.
در بین تئاترهای با موضوع دینی تعداد کم‌تری به موضوع زندگی و شخصیت وهمچنین شهادت حضرت علی (ع) پرداخته‌اند که مهم‌ترین این آثار نمایش «مجلسضربت‌زدن» بهرام بیضایی است.
همچنین حمید امجد از نمایشنامه‌نویسان و کارگردان‌های مطرح تئاتر ایران نمایش«مهر و آینه‌ها» را به عنوان اثر موفق دیگری با موضوع شخصیت حضرت علی (ع) بهرشته تحریر درآورد و اجرا کرد.
آثار دیگری نیز طی سال‌های گذشته توسط دیگر هنرمندان تئاتر در این زمینه تولید واجرا شد اما طی یک دهه اخیر یکی از مهم‌ترین این آثار که با نگاهی متفاوت بهشخصیت و شهادت حضرت علی (ع) پرداخت و روی صحنه رفت، نمایش «ترور» بهنویسندگی و کارگردانی حمیدرضا نعیمی بود.
همزمان با سال‌روز شهادت امیرالمومنین (ع) و در شصت و نهمین گام از «چهار دههخاطرات صحنه» به سراغ نمایش «ترور» به کارگردانی حمیدرضا نعیمی رفتیم که پاییزو زمستان سال ۱۳۹۴ در سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر روی صحنه رفت.
نمایش «ترور» که کاری از گروه تئاتر شایا بود با مدت زمان ۱۲۰ دقیقه، شامگاه ۲۸ آبان۱۳۹۴ اجرای خود را در سالن اصلی تئاتر شهر آغاز کرد.
بازیگران این اثر نمایشی بهزاد فراهانی، یکتا ناصر، فرید قبادی، بهناز نازی، یعقوبصباحی، سعید داخ، محمد ساربان، کاظم هژیرآزاد، کتانه افشاری‌نژاد، نقیسیف‌جمالی، سیاوش چراغی‌پور، امیر مهدی کیا، بهروز پوربرجی، رضا جهانی، بهنامشرفی، شقایق فتحی، سروش کریمی نژاد، پیروز میرزایی، مهرداد خانی، محمد نژاد،شقایق پورعلی، نیکی ابراهیم‌شاه، شیما جعفرزاده، هلیا کریمی و نسرین پرهام بودند.
سعید ذهنی آهنگساز، رضا مهدی‌زاده طراح صحنه، ادنا زینلیان طراح لباس، آیدینالفت طراح صدا، رضا حیدری طراح نور، محسن گودرزی طراح حرکت و ماریا حاجیهاطراح چهره پردازی این نمایش بودند.
حمیدرضا نعیمی در آن مقطع زمانی در گفت‌وگوهای رسانه‌ای خود درباره نمایشنامه«ترور» و دغدغه خود برای اجرای این اثر گفته بود: نمایشنامه «ترور» را برای یکمناسبت و اجرا در یک زمان خاص ننوشتم. در نگارش این نمایشنامه به یک اندیشه نو ویک زبان تازه برای اجرای نمایش‌های مذهبی رسیدم. خیلی‌ها فکر می‌کنند که نگارشنمایشنامه‌های مذهبی کار عجیبی است. چرا اگر من نمایشنامه‌ای در مورد عاشورا یاشهادت حضرت علی (ع) بنویسم کار عجیبی انجام دادم؟ خیلی‌ها از من می‌پرسیدندمگر شما درام مذهبی هم می‌نویسید؟ گفتم درام مذهبی چه تفاوتی با درام اجتماعی،کمدی و دیگر آثار دارد؟ موضوع یک اثر چه مذهبی باشد، چه اجتماعی و غیرههیچکدام تفاوتی در اصل ماجرا ندارد. باید در هر کدام از این موضوعات تئاتر اتفاقبیفتد. نمایش «ترور» سی و سومین نمایش از گروه تئاتر «شایا» است که روی صحنهمی‌رود. این نمایش درباره زندگی و تنهایی یک تروریست است که انتخاب خودش راانجام داده است و در کشتن شخصی که در نظر دارد هیچ شکی ندارد اما مادر اینتروریست معتقد است فرزند وی ۳۵ سال پیش در هنگام تولد مرده است ولی چونجسدش دفن نشده است این جسد هر لحظه در دست شیاطین قرار گرفته است که دراین مسیر با دختری آشنا می‌شود.
وی یادآور شده بود: چگونه می‌شود که انسانی آنقدر به یقین و اعتماد در قضاوتبرسد که به حذف فیزیکی شخص مقابل خویش بیاندیشد و یا در این جهت حرکت وعمل کند؟ این آن چیزی است که من در نمایشنامه «ترور» بر اساس یک اتفاق مهمتاریخی به دنبال جست‌وجو، کشف و فهم آن هستم. مطالعات زیادی روی متن انجامگرفته است اما تمام تلاش ما این بود که واقعه شهادت امام علی (ع) را منتصب به یکاتفاق در یک هزار و ۴۰۰ سال پیش ندانیم چراکه امام علی (ع) در هر عصری می‌توانستمورد ترور واقع شود. این بحث، بحث مهمی است که اساساً چرا باید فردی چون امامعلی (ع) مورد ترور قرار بگیرد. من در مورد این داستان تحقیق بسیاری کردم. در موردزندگی امیر المومنین (ع) و تاریخ صدر اسلام مطالعات زیادی داشتم و می‌توانم بگویم۷۰ تا ۸۰ درصد کتاب‌هایی را که در مورد امام اول شیعیان وجود داشت خوانده‌ام و باشناخت لازم و کافی به ترسیم شخصیت‌ها و آن شکل از روایت و قصه در نمایشپرداختم.
نعیمی توضیح داده بود: تمام سعی من این بود که لحظاتی را برای تماشاگر روایت کنمکه اگرچه گرته‌برداری از تاریخ است اما نمایشنامه مشخصاً تاریخی نیست بلکه منتاریخ را روی میز اکنون قرار داده‌ام و قرار است مخاطب تاویل من را ببیند و به تاویلخودش دست پیدا کند. تاریخ کار خود را انجام داده است و من آن را تحریف نمی‌کنم. من با نگاه دیگری روابط را کشف می‌کنم، آن ناپیداهایی که احساس کرده‌ام در تاریخوجود دارد. قرار نیست بگویم شخصیتی بد بوده و حالا خوب است و یا بر عکس، من بهاین سمت نخواهم رفت. درک پیچیده روانی اشخاص در قضاوت‌های‌شان و درانتخاب‌های‌شان که گاه ممکن است این انتخاب خطای تراژیک یک انسان باشدبزنگاهی است که متعلق به هیچ دوره زمانی نیست. تا پیش از شهادت امام علی (ع) افراد زیادی بوده‌اند که ترور شده‌اند، بعد از امام علی (ع) افراد زیادی تا به این لحظهمورد ترور قرار گرفته‌اند. گذشته از اینکه بخواهیم وارد قضاوت شویم که سایر افرادخوب یا بد بوده‌اند آن فردی که مورد ترور واقع می‌شود نقطه‌ای است که من در ایننمایش به آن توجه کرده‌ام.
این نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر در گفت‌وگوی دیگری، درباره نمایشنامه «ترور» گفته بود: برای من شمر، یزید و دیگران مثل همه آدم‌های دیگر هستند، نهقسی‌القلب‌تر و نه عجیب‌تر از بقیه افراد. در جایی بنا بر درک خودشان احساس کردندکه دارند به وظایف‌شان عمل می‌کنند. آن‌ها قضاوت کردند و برای قضاوت‌شان دستبه عمل زدند و اشتباه اینجا است که قضاوت کنیم و آنقدر به این قضاوت ایمان داشتهباشیم که سریع دست به عمل بزنیم، حال این عمل می‌تواند مثل شهادت امام علی (ع) ترور باشد و یا مثل شهادت امام حسین (ع) و یاران‌شان در صحرای کربلا، شروع یکجنگ باشد. مساله این است که این افراد حتی راه برای دیالوگ را قطع کردند و به جایحرف‌زدن به حذف‌کردن اندیشیدند. این موضوعی بود که من می‌خواستم درنمایشنامه «ترور» راجع به آن حرف بزنم. قصد نداشتم مخاطب در برخورد با من ازشهادت امام علی (ع) گریه کند یا سینه بزند، این کاری است که در تکایا و حسینیه‌هااتفاق می‌افتد. اینجا تئاتر است. تئاتر جایی برای اندیشیدن است و من باید درمتعالی‌ترین شکل دیالوگ و نه خطبه، با مخاطبم حرف بزنم.
وی تاکید کرده بود: باید بگویم تمام موارد مدنظر در نمایشنامه «ترور» مربوط به عصرحاضر است. این نمایشنامه مشخصاً مربوط به عصر حاضر است. تمام نمایشنامه‌هاییرا که می‌نویسم بر اساس ضرورت است، اگر این ضرورت در این زمان و این لحظهاحساس نشود من دست به انتخاب اشتباهی زده‌ام. در نمایش «ترور» همهنشانه‌هایی را که می‌بینیم نشانه‌هایی است که امروز هم می‌توانیم ببینیم و برایمخاطب امروز به هیچ عنوان یک اثر تاریخی به حساب نمی‌آید. زبان ما در نمایشنامهخیلی تاریخی نیست البته باید گفت که خیلی هم محاوره‌ای نیست. اعتقاد دارم که بعداز انقلاب فیلم‌ها و نمایش‌نامه‌های زیادی در زمینه موضوعات مذهبی نوشته شدهاست اما بسیاری از این آثار به جنبه آفرینش هنری نرسیده‌اند یعنی یک اتفاق هنریمحسوب نمی‌شوند، چند اتفاق افتاده که به نظر من کم و اندک هستند. تلاشم را کردمتا به آن آفرینش هنری که در نظر دارم برسم. با وجود اینکه اثر برگرفته از نام‌هایی استکه سندیت تاریخی دارند اما اثر من یک مستند تاریخی نیست. اینکه سعی کردم در هرجایی از تخیل خودم استفاده کنم و کمک بگیرم نیز به معنای مخدوش کردن ذهنمخاطب و تحریف نیست.
نعیمی تصریح کرده بود: تماشاگر هیچ‌گاه در «ترور» این احساس را نمی‌کند که ذره‌ایبه باورهایش گزندی رسیده است چون من هم همانند او و با تمام وجود به شخصیتحضرت علی (ع)، اندیشه ایشان و حتی بُعدهای دیگر شخصیت حضرت همانند ابعادسیاسی، اجتماعی و هنری شخصیت ایشان، ایمان و اعتقاد دارم و برایم قابل احتراماست. اما به دلیل اینکه من نمی‌توانم چهره امام علی (ع) را نشان دهم در نتیجهشخصیت مقابل وی یعنی «قاتل امام علی (ع)» را روی صحنه مورد کنکاش قرارداده‌ام و زوایای زیادی از جنبه روحی و روانی و حتی خانوادگی این شخصیت را بررسیکرده‌ام. چیزی که در کتاب‌های ما فراموش شده است دشمن‌شناسی است. ما در ایننمایش‌نامه ابن ملجم را می‌شناسیم و وقتی این اتفاق بیفتد قطعاً بیشتر می‌توانیمامام علی (ع) را بشناسیم.
کارگردان نمایش «ترور» در آن مقطع زمانی درباره استقبالی که از اجرای این نمایششد، نیز گفته بود: ما در ۳۰ اجرای نمایش «ترور» خوشبخت بودیم چراکه سالن اصلیتئاتر شهر از انبوه تماشاگران پر می‌شد. در ۲۰ روز بعد نیز سعی کردیم غیر از بالکنسالن را پر داشته باشیم. جذب مخاطب در نمایش «ترور» از نظر من مطلوب بودهاست. «نمایش «ترور» نمایشی است که از ابتدا برای اجرایش متحمل خطرهاییشدیم زیرا هیچ کارگردان تئاتری برای تولید یک اثر تقریباً تجاری که گوشه چشمی بهگیشه دارد، به اجرای یک نمایش مذهبی روی نمی‌آورد. از آنجا که معتقد هستم اگر یکاثر شاخصه‌هایی چون متن، کارگردان، بازی و چهره‌های خوب، طراحی‌های درستصحنه و لباس را داشته باشد، می‌تواند مخاطب را جذب کند، و من نیز با توجه به اینویژگی‌ها نمایش «ترور» را روی صحنه بردم. اجرای این اثر اتفاق تازه‌ای محسوبمی‌شود که در ۳۷ سال بعد از انقلاب اسلامی روی نداده است. بسیاری از نمایش‌هایمذهبی به صورت ارگانیک برای تماشاگران اتوبوسی اجرا می‌شد، در حالی که نمایش«ترور» با بلیت فروشی روی صحنه رفته است.
نوشته «ترور» حضرت علی (ع) از نگاه هنرمند تئاتر؛ دشمن‌شناسی نداریم! اولین بار در بانی فیلم. پدیدار شد.
آخرین خبرها
- فرامرز اصلانی درگذشت
- آزادی توماج صالحی با قید وثیقه
- «عقابها» پرمخاطبترین فیلم تاریخ سینمای ایران!
- وحید تاج: بزرگ‌ترین ریسک زندگیام را نزد استاد شجریان انجام دادم
- با ۱۰ ورزشکار جذاب مرد دنیا در سال ۲۰۲۳ آشنا شوید
- حمایت ۲۶ صنف سینمایی برای علی دهکردی/ پاسخ مدیرعامل جدید خانه سینما
- استودیوهای بزرگ فیلمسازی «ایلان ماسک» را تحریم کردند
- همکاری برد پیت و آدام سندلر در کمدی نتفلیکس
- آتیلا پسیانی بلد بود از بیرحمیهای زندگی انتقام بگیرد
- علی دهکردی مدیرعامل خانه سینما شد
- سانسور عجیب در سریال زخم کاری که خبرساز شد
- انتقاد شدید محمود گبرلو از برخورد تلویزیون با اصغر فرهادی
- تجلیل از مدس میکلسن و فوزی بنسعیدی در جشنواره مراکش
- درخواست دختر بیتا فرهی برای تشکیل تیم پزشکی
- چه کسی جک نیکلسون را به سینما برمیگرداند؟
- تشویق طولانی مسعود کیمیایی در «بازنمایش قصه ترانههای ماندگار»/ کیمیایی از غم نبود مهرجویی گفت
- انتقادات تند فهیم به «سرزمین مادری» و کمال تبریزی
- لیدی مکبث در تماشاخانه ایرانشهر
- جشنواره توکیو جایزه آکیرا کوروساوا را به ایناریتو و فوکادا اهدا می‌کند
- شان پن در نقش خودش بازی می‌کند/ حضور در یک سریال جنگی
